Հեքիաթը մեզ սովորեցնում է, որ եթե մենք ունենք ինչ-որ նպատակ, պետք է մեր նպատակին հասնելու համար ջանքեր գործադրենք, փորձությունների միջով անցնենք, նաև սովորեցնում է, որ չի կարելի ուրիշի արածը քեզ վերագրել: Ինչպես բոլոր հեքիաթներում, այստեղ ևս չարը պատժվում է: Հեքիաթի հերոսը` Արեգը քաջ ու անվախ է, նա իրոք կարողացավ հաղթահարել բոլոր դժվարին փորձությունները, կարողացավ անցնել սարսափելի հրեշների և դևերի միջով, նա այդ ամենը արեց իր հոր համար, որպեսզի հոր ստեղծած այգին նորից լինի կանգուն, ինչպիսին նախկինում էր։ Արեգը արևի խորհրդանիշն է, լույսի և հաղթանակի խորհրդանիշը: Արեգ հենց նշանակում է արև: Արեգը, ըստ ինձ հայ ժողովրդի մարմնացումն է, իսկ հեքիաթը` հայ ժողովրդի պատմությունը:
Արեգի եղբայրները ինձ դուր չեկան, քանի որ նրանք սուտասան էին, չար ու նախանձ, նրանք ևս գնացին հավքի հետևից, որպեսզի Արան թագավորից հետո իրենք կառավարեին։ Նրանք, նախանձելով Արեգին, փորձեցին սպանել նրան ու գողացան հավքը: Նրանք մարմնավորում են դավաճաններին: Եվ, իրոք մեր պատմության մեջ շատ են եղել դավաճաններ: Հազարան հավքը հրաշագործության և կախարդանքի խորհրդանիշն է:
Պատերազմը մեզ էլ հասավ։ Ասացին, որ չափից ավելի չուտենք, ոչինչ չշռայլենք` ամեն ինչ արժեքավոր էր։ Ասացին, որ պատերազմի նամականիշներ գնենք։ Մենք Ատլանտյան օվկիանոսի մյուս կողմը հազարավոր զինվորներ էինք ուղարկում, իսկ դրա համար փող էր հարկավոր։ Մեզ կոչ էին անում դրամ վաստակել ու պատերազմի նամականիշներ գնել` հատը քսանհինգ սենթ։
Միսս Գամման ասաց, ոո մենք` երեխաներս, նույնպիսի զինվորներ ենք, ինչպես և համազգեստ հագած տղամարդիկ։ Շքերթներ էին լինում։ Մենք տեսնում էինք երթաքայլող զինվորներին։ Մենք նրանց տեսնում էինք Սաուդրրն Փըսիֆիք կայարանում գնացքների մեջ լցվելիս։ Մենք լսում էինք նրանց մայրերի ու քույրերի լացը։
Գերմանացիները հանցագործ ազգ էին։ Գերմանացիներն ամբողջ ժողովուրդներ էին սրբում քարտեզի վրայից։ Անտառներ, դաշտեր, քաղաքներ, ամեն ինչ ոչնչացվում էր մեծ ռումբերով։ Գերմանիան նույնիսկ Ատլանտյան օվկիանոսում էր հանցագործություններ կատարում` խորտակվեր Լուսիթանիան։ Մի սուզանավ նրան ծովի հատակն ուղարկեց։
Լուսիթանիան մի նավ էր, որի մասին երազում էր ամեն մի տղա։ Նրա մասին մտածելիս վշտանում էի:
Ես սկսեցի ատել։ Այո, գերմանացիները հանցագործներ են։ Նրանք մեզ նման չեն։ Մենք նրանց տեսանք «Ուսին առ» ֆիլմում, որտեղ Չարլի Չապլինն էր խաղում։ «Կինեմա» կինոթատրոնում, նստատեղերի եզրերին թառած, ցնծությամբ ողջունում էինք Չարլիին` պատերազմի հերոսին։ Կինոնկարում մենք տեսանք կայզերին ու սուլեցինք։ Նա Գերմանիան էր։ Չարլին ձեռ էր առնում նրան։ Մենք մի գլուխ ծիծաղում էինք, բայց միևնույն է, ամեն ինչ տխուր էր, մենք զգում էինք, և մեզ չէիր խաբի, եթե դա նույնիսկ կատակերգություն էր։
Աշխարհի մեծագույն ոճրագործը կայզերն էր, և մենք ատում էինք նրան։
Այդ ատելությունն ամենուրեք էր։ Ես մի քեռորդի ունեի` անունը Սիմոն։ Նա հենց որ խոսել սովորեց, ասաց.
— Ես կայզերի գլուխը կկոտրեմ։
Ոչ ոք նրան չէր սովորեցրել ատել կայզերին։ Նա այդ ատելությունը միջավայրից էր իր մեջ առել։
Մենք, մի խումբ տղաներ, սովորություն ունեինք մագլցել մեր ետնաբակի ընկուզենին։ Ծառին թառում ու մտածում էինք կայզերին ոչնչացնելու տարբեր ձևերի մասին։ Մեր մեջ մի տղա կար, որ տանջանքներ հորինելու վարպետ էր։ Նրա անունը Ալբերտ Սավին էր` ինքը լալկանի մեկը, բայց ամբողջ շրջակայքում նրանից լավ տանջանքներ հորինող չկար։ Նրա հորինած տանջանքների գլխավոր նպատակը կայզերին մահվան դուռը հասցնելն էր, հետո առժամանակ հանգիստ թողնելը, որպեսզի դրան հաջորդեր մեկ ուրիշ տանջանք, այս անգամ ավելի դաժանը։ Այդպիսով կայզերը հազար մահով կմեռներ ու ողջ կմնար, որ նորից խոշտանգվեր։ Մեր հորինած տանջանքներից ամենաթեթևը գնդակահարությունն էր։ Բայց դա շատ էր հասարակ։ Ոչ ոք չէր ուզում, որ նա հենց այնպես մեռներ։ Բոլոր տղաներն ուզում էին, որ նա շատ տառապեր, իր պատճառած տառապանքների դիմաց փոխհատուցելու համար։ Որոշ խոշտանգումներ զվարճալի էին։ Մեր մտքում Չարլի Չապլինն էր, և մենք զվարճալի տանջանքներ, անակնկալներ ու նման բաներ էինք հորինում։ Օրինակ, մենք կայզերին կհրավիրեինք կարևոր ճաշկերույթի ու մի մեծ աթոռ կառաջարկեինք։ Դա էլեկտրական աթոռ կլիներ։ Կայզերն ուտելիս նստած կլիներ այդ աթոռին, և մենք կմիացնեինք հոսանքը։ Մենք այնքան հոսանք չէինք տա, որ նա տեղնուտեղն այրվեր, այլ աստիճանաբար կբարձրացնեինք լարվածությունը, և սենյակում գտնվող բոլոր մարդիկ կշրջապատեին նրան ու կծամածռեին դեմքները, հիշեցնելով նրան Լուսիթանիայի մասին։ Ես չեմ հիշում, թե ով հորինեց այդ տանջանքը, բայց հիշում եմ այն օրը, երբ դա հորինվեց։ Պայծառ ամառային օր էր, և մենք ծառին թառած շատ ուրախ ասում-խոսում էինք։ Ժամերով միտք էինք անում, թե ինչպես կարելի է տարբեր ձևերով մարդու ցավ պատճառել, առանց նրան սպանելու:
Սան Փաբլո փողոցում մի գերմանական ընտանիք մեր հարևանությամբ տուն ուներ։ Նրանք հիանալի մարդիկ էին` պարզ ու հասարակ։ Նրանք Հերման անունով տղա ունեին, որը մոտավորապես նույն տարիքին էր, ինչ և իմ եղբայր Գրիգորը: Նա խաղաղ տղա էր, փոքր-ինչ ինքնամփոփ և խոսում էր քիչ օտարոտի արտասանությամբ, թեև բնիկ մեր հովտից էր։
Երբ մենք ասում-խոսում էինք կայզերին տանջելու մասին, անձամբ ես քիչ էի մասնակցում և իհարկե համարում էի, որ դա խաղ է, ու մենք երբեք որևէ մեկի հետ դաժանորեն չենք վարվի։ Սակայն կային ուրիշ, ավելի մեծ տղաներ, որոնք գնալով սկսեցին ավելի ու ավելի գրգռվել և արդեն ցանկանում էին որևէ բան անել։ Մեկը տվեց Հերմանի անունը։ Իրոք, շատ տղաներ նման են իրենց հայրերին, և այդ լալկան Ալբերտ Սավինն ու Էդգար Րայֆ անունով մի ուրիշ տղա սկսեցին ատելություն սերմանել Հերմանի դեմ, որը երբեք ոչ մեկի ոչ մի վնաս չէր տվել:
Այդ ամենը սկիզբ առավ մեր ընկուզենու ծառի վրա, սակայն տարածվեց ամբողջ շրջակայքով մեկ։ Տղաների խումբը, ինը-տասը հոգի, որոշեցին հաշիվ տեսնել Հերմանի հետ։ Իմ եղբայր Գրիգորը գնաց նրանց հետ։ Ես էլ գնացի: Ես չէի ուզում, որ Հերմանին ցավ պատճառեն, բայց անկարող էի ստիպել ինձ տանը մնալ։ Մտածում էի, որ եթե մնամ տանն ու չտեսնեմ, թե ինչ է կատարվելու, կմեռնեմ։ Իմ եղբայր Գրիգորն ու ես իրար կողք էինք քայլում և մենք մեծ տղաներից ետ մնացինք։ Ճիշտն ասած, մենք այդ խմբի հետ կապ չունեինք, բայց զգում էինք, որ այդ ամենը սկիզբ է առել մեր ծառի վրա և ուզում էինք տեսնել, թե ինչ է լինելու։
Խումբը հասավ Սան Փաբլո փողոց։ Էդգար Րայֆը մոտեցավ Հերմանեց դռանն ու թակեց։ Խումբը, փողոցի լայնքով մեկ կանգնած, սպասում էր: Դուռը բացեց Հերմանի մայրը։ Էդգար Րայֆը մի րոպե խոսեց նրա հետ ու մոտեցավ խմբին։
— Տանը չէ,— ասաց էդգար Րայֆը։— Մայրն ասաց, որ քաղաք է գնացել, շուտով կվերադառնա։
Իմ եղբայր Գրիգորն հայերեն ասաց, թե հուսով է, որ նա տուն չի վերադառնա:
Սակայն Հերմանը վերադարձավ: Ինչ-որ մեկը նրան տեսավ Սան Փաբլո փողոցով բարձրանալիս, և խումբը վազեց նրա կողմը։ Ինչ-որ մեկը հարցրեց. — Դու գերմանացի՞ ես։ Հերմանն ասաց. — Այո: Ւնչ-որ մեկը հարցրեց. — Դու ատո՞ւմ ես կայզերին։ Հերմանն ասաց. — Ոչ, ես ոչ ոքի չեմ ատում։ Այդ ժամանակ ինչ-որ մեկը հարվածեց Հերմանի դեմքին։ Ինչ-որ մեկը ոտք գցեց նրան ու նա ընկավ։ Ինչ-որ մեկը ցատկեց նրա վրա և մյուսները սկսեցին ծեծել ու քացահարել։ Դա երկու րոպե էլ չտևեց։ Ամեն ինչ շատ շուտ ավարտվեց։ Մենք պատկերացնում էինք, որ փոքրիկ զինվորներ ենք։ Մենք պատկերացնում էինք, որ արդարության պաշտպաններ ենք։ Երբ Հերմանի քթից արյուն եկավ, նրան հարցրին. — Դե, հիմա ասա, ատո՞ւմ ես կայզերին։ Եվ նա բղավեց. — Ոչ, ես ձեզ եմ ատում։ Երբ նրանք տեսան, որ Հերմանը, միևնույն է, կայզերին չի ատելու, բաց թողին։ Նրանք Հերմանի վրա ծիծաղում էին ու ծամածռվելով կապկում էին նրա լացը, նրա ետևից ընկած հրում, հարվածում ու քացահարում էին։ Նրանք դա անում էին ամբողջ ճանապարհին, մինչև Հերմանենց տան աստիճանները, բայց նա չփորձեց փախչել։ Հերմանը գավիթի աստիճաններով բարձրանում էր, երբ մայրը տանից դուրս եկավ ու տեսավ նրան։ Մայրը նետվեց դեպի որդին ու օգնեց նրան տուն մտնել։ Նա ապշած էր ու տղաներին ոչ մի խոսք չասաց։ Տղաները, հայհոյելով ու ծիծաղելով, մի որոշ ժամանակ էլ կանգնեցին տան առջև, իսկ հետո հեռացան։
Այդ գիշեր, երբ անկողնում էինք, ես իմ եղբայր Գրիգորին հարցրի. — Գրիգոր, դու ատո՞ւմ ես գերմանացիներին։ Եվ իմ եղբայր Գրիգորը հարցրեց. — Ի՞նչ: Ես մի անգամ էլ հարցրի. — Դու գերմանացիներին ատո՞ւմ ես, Գրիգոր։ Միառժամանակ նա ոչինչ չասաց, բայց ես գիտեի, թե ինչ է մտածում: — Ոչ, ես նրանց չեմ ատում,— ասաց նա։— Թե ինչն եմ ատում, չգիտեմ: Բայց մի բան ատում եմ` դրանց այսօրվա արածն եմ ատում։ Դա եմ ես ատում: Այ հենց դա է, որ ես ատում եմ:
Առաջադրանքներ: Ի՞նչ է պատերազմը ըստ հեղինակի և ըստ ձեզ:
Ըստ ինձ պատերազմը դա երկու և ավելի երկրների կրիվն է երբ նրանք պայքարում են իրենց տարացքները մեծացնել հակառակորդի տարացքների հաշվին
Մեղավոր էր, արդյոք, Հերմանը պատերազմի համար:
Ինչքանով հասկացա ոչ
Ինչպե՞ս եք գնահատում տղաների արարքը:
Տղաների արարքը ես գնահատում եմ և լավ և վատ, քանի որ նրանք կարող էին խոսելով հասկանալ իրար և նաև նրանց արարքը գնահատում եմ բարձր, տղաները սպասում էին որ նա կպատասխանի, թե ատում է բայց նա ասաց որ չի ատում դրա համար տղաները ծեծեցին
Վենեցիայում, դոժերի, ջրանցքների և գեղարվեստների այդ հրաշակերտ քաղաքում, մի հին ազնվական ընտանիքի մեջ ապրում էր այդ ընտանիքի միակ զավակը― գեղեցիկ Ջուլիետտան։ Այնքան էր գեղեցիկ նա, որ թվում էր, թե հողեղեն չէ, այլ մի հավերժահարս, որ դուրս է եկել ծովի փրփուրներից։ Աչքերը կապույտ էին, ինչպես Իտալիայի ջինջ երկինքը, հայացքը զվարթ ու անհուն, ինչպես Ադրիատիկի հորիզոնները։ Ոսկեգույն ծամերը սքանչելի գանգուրներով պսակում էին նրա փոքրիկ, սիրունիկ գլուխը։ Երբ ժպտում էր (բայց ե՞րբ չէր ժպտում), նրա չքնաղ այտերի վրա մատնեհարներ[2] էին գոյանում և փոքրիկ բերանի մեջ վարդագույն շրթունքների տակ շողշողում էին փղոսկրի պես սպիտակ ու ամուր մանրիկ ատամները։ Միշտ զվարթ էր գարնան արևի պես, միշտ թրթռուն՝ թիթեռնիկի պես, միշտ չարաճճի՝ կայտառ երեխայի պես։ Երկու գույն էր սիրում— կարմիր ու սպիտակ, և նրա արդուզարդի ու կրծքի վրա միշտ անպակաս էին այդ երկու գույնի ծաղիկները՝ մեխակը և շուշանը։ Նա ինքը թարմ ու հոտավետ ծաղիկ էր՝ կարմիր կամ սպիտակ, նայելով թե ինչ գույնի հագուստ էր հագնում― մեխակի պես կարմի՞ր, թե՞ շուշանի պես սպիտակ։2Մի անգամ, գարնանային մի սքանչելի երեկո, որպիսին միայն Ադրիատիկի ափերումն է լինում, երբ Ջուլիետտան իր հոր պալացցոյի[3] վերին հարկի իր փոքրիկ սենյակում զբաղված էր իր սպիտակ հագուստով և կրծքին մեխակի կարմիր ծաղիկն էր ամրացնում, որ զբոսանքի գուրս գա Պոնտե-Ռիալտոյի տակ Մեծ ջրանցքի վրա, դրսից ինչ-որ նվագածության ձայն լսեց։ Մի հմուտ ձեռք սերենադ էր նվագում ջութակի վրա։ Ջուլիետտան վազեց դեպի բաց պատուհանը և ցած նայեց դեպի փողոց։
Նվագողը մի պատանի էր իտալական լայնեզր գլխարկով։ Այնքան մեղանուշ, այնքան դյութիչ էր նվագած եղանակը, որ Ջուլիետտան կարծում էր, թե իր սրտի լարերի վրա են նվագում։ Նա մեքենայաբար կիսով չափ դուրս հանվեց պատուհանից և լսում էր ամենայն ուշադրութայմբ։ Իր ամբողջ էությամբ լսողություն դարձած, ագահորեն կլանում էր մարմինը փաղաքշող այն դյութիչ ձայները, որ պատանի երաժիշտը հնչեցնում էր ջութակի լարերից, ինչպես աղբյուրի ակունքը դուրս է հոսեցնում իր քչքչան ականակիտ[5] ջուրը անբռնազբոսիկ ու սահուն։ Շունչը պահել էր, որ ոչ մի հնչյուն չթռցնի։ Սքանչացման արցունքը գոհարի պես խաղում էր նրա աչքերի մեջ։
Վերջապես լռեցին ջութակի հնչյունները, և այդ հնչյուների հետ կարծես ամեն ինչ լռեց բնության մեջ։ — Ո՞վ ես դու, նայի՛ր վերև, պատանի մաեստրո,— կանչեց բարձրից Ջուլիետտան։
Պատանի երաժիշտը նայեց վերև։
— Հանիր գլխարկդ, երեսդ լավ չեմ տեսնում։
Պատանի արտիստը վերցրեց լայնեզր գլխարկը, երկայն մազերը գլխի մի շարժումով ետ գցեց ճակատից և նայեց վերև։ Ի՜նչ հրաշալի աչքեր, բայց լուրջ ու խոհուն և թախծալի, ինչպես այն եղանակը, որ մի քիչ առաջ նվագում էր նա. ի՜նչ գրավիչ դեմք, բայց գունատ ու տխուր, ինչպես մարմարի մի անդրի. ի՜նչ բարձր ու հպարտ ճակատ, որի վրա փայլում էր ոչ երկրային մի վեհություն։
— Ի՞նչ է անունդ,— կանչեց Ջուլիետտան։
— Անտոնիո։
— Անտոնիո, նվագիր ինձ համար դարձյալ մի բան։
Ու նորից հնչեցին լարերն առաջվանից ավելի փաղաքուշ ու դյութիչ, և Ջուլիետտան, պատուհանին գամված, չէր հագենում լսելուց, մինչև որ լարերն իրենց վերջին սիրակեզ հառաչանքն արձակեցին ու մարեցին։
— Անտոնիո, ասա ինձ, ո՞վ ես դու։
— Ես որբ եմ։
— Ո՞վ է հայրդ։
— Մի բանվոր, որ մեքենայի տակ ջարդվեց և մեռավ։
— Մա՞յրդ։
— Մայրս գնաց հորս ետևից։
— Քույր չունե՞ս։
— Ո՛չ մի հարազատ։
— Կուզե՞ս ես քո քույրը լինեմ, դու իմ եղբայրը։ Ես կխնդրեմ հորս, որ դու մեր տանն ապրես և ինձ համար միշտ այդպիսի եղանակներ նվագես։ Հայրս բարի է, շատ է սիրում ինձ և միշտ կատարում է խնդիրքս։ Դու այլևս ստիպված չես լինի փողոցե փողոց թափառել մի կտոր հացի համար։ Մենք շատ հարուստ ենք։
— Ես շատ հպարտ եմ, սինյորինա։
— Իմ անունը Ջուլիետտա է։
— Ես հպարտ եմ, սիրուն Ջուլիետտա։
— Մենք չենք խլի քո հպարտությունը, Անտոնիո։
— Կխլեք․ երբ ինձ մի կտոր հաց տաք։
Ջուլիետան մի դրամ նետեց նրա ոտքերի առջև և բարկացած հեռացավ պատուհանից։ Բայց իսկույն էլ նորից մոտեցավ պատուհանին։
― Անտո՜նիո,— կանչեց նա։
Պատանի երաժիշտը, որ վերցրել էր դրամը և ուզում էէր հեռանալ, կանգ առավ և նայեց վերև։
— Համաձայնիր գոնե, որ ամեն երեկո, ճիշտ այս ժամին, կգաս կնվագես պատուհանիս տակ։
— Կգամ։ Բայց ոչ նորից սրա համար,– ասաց Անտոնիոն ցույց տալով ձեռքի դրամը։
― Ա՞յլ։
— Գեղեցկության համար։
Այս անգամ պատանի երաժշտի ոտների առջև ընկավ գեղեցիկ աղջկա կրծքի կարմիր մեխակը։3Ու գալիս էր։
Ամեն երեկո, երբ արևի վերջին ճառագայթները էլեկտրական լույսեր էին վառում պալացցոների պատուհաններին, Ջուլիետտայի լսողությունը փաղաքշում էին միշտ նոր, միշտ դյութիչ հնչյունները։
— Անտո՜նիո, մի՞թե այնքան հպարտ ես, որ չես համաձայնի բարձրանալ ինձ մոտ, իմ սենյակում նվագելու։
Անտոնիոն լուռ բարձրացավ Ջուլիետտայի սենյակը։
— Անտոնիո, մի՞թե այնքան հպարտ ես, որ չես համաձայնի ինձ հետ մի զբոսանք կատարելու ծովի վրա։
Լուսնի կաթնագույն լույսի տակ, ծովի հանդարտ ջրերի վրա մեղմիկ սահում էր մակույկը և գիշերային անհուն խաղաղության մեջ տարածվում էին դյութական հնչյունները։ Ամբողջ բնությունը, կարծես լսողություն դարձած, ականջ էր դնում այդ հնչյուններին, որոնք թևատարած, սահուն ու թեթև, թռչում տարածվում էին չորս բոլորը և մարում ծովի խաղաղ ջրերի մեջ, պարզ ու թափանցիկ օդի մեջ։
— Անտո՜նիո, մի՞թե այնքան հպարտ ես, որ թույլ չես տա գլուխս դնեմ ծնկանդ վրա։
— Օ՜․․․— հառաչում է միայն պատանի արտիստը վառված աչքերով և նրա կնտկնտոցի տակ ջութակի հնչյունները նոր թափ են առնում նոր, մինչև այդ չլսված նյուանսներով։
Ջուլիետտայի ոսկեգանգուր գլուխը հանգչում է Անտոնիոյի ծնկան վրա և թավշյա աչքերը հիացքով, սիրով ու երջանկությամբ վարից վեր նայում են պատանի երաժշտի վերասլաց դեմքին։ Մակույկի մեջ, լուսնի կաթնագույն լույսի տակ, ինչպես ձյուն, փայլում էր նրա սպիտակ թեթև հանդերձը, որով նա նմանվում էր իսկական հավերժահարսի՝ ընկղմված ծովի փրփուրների մեջ։
Պատանի արտիստը վերից վար նայում էր իր ծնկան վրա հանգչող երազական գեղեցկությանը և ինքը ևս զարմանում էր, թե այն ի՞նչ նոր հնչյուններ են, որ իր ձեռքի շարժումից գեղում է ջութակն այնքան տիրականորեն։
— Անտո՜նիո, մի՞թե այնքան, հպարտ ես, որ մի համբույր չես տա ինձ։
Ջութակը լռում է։ Պատանի արտիստը կամաց խոնարհվում է հավերժահարսի դեմքի վրա, նրանց մազերը գրկախառնվում են և թրթռուն շրթունքները միանում են մի բոցոտ համբույրի մեջ։
― Անտո՜նիո, Անտո՜նիո…
― Ջուլիետտա, Ջուլիետտա…4Մի երեկո էլ, սովորական ժամին, պատանի երաժիշտը գոթական ապարանքի բարձր պատուհանի տակ կանգնած՝ իզուր աշխատում էր իր դյութական հնչյուններով դուրս կանչել հավերժահարսին։
Պատուհանը փակ էր։
Պատանի արտիստը, սակայն, չէր հուսահատվում. ջութակը մերթ կանչում հրամայաբար, մերթ խնդրում աղերսագին, մերթ խոսում լալագին, մերթ հառաչում ու լալիս հուսահատորեն։
Պատուհանը միշտ փակ էր։
Այնուհետև, երբ ջութակն իր վերջին հուսահատկան ճիչերն էր արձակում, պատուհանի մի փեղկը կիսով չափ բացվեց, նախ մի դրամ զրնգաց գետնին և ապա թղթի մի կտոր, օդի մեջ պտտվելով, ցած ընկավ պատանի երաժշտի ոտների առջև։
Թուղթը վերցրեց և կարդաց.«Հայրս ասաց, որ իմ և քո միջև անանց անդունդ կա։Մենք վերևն ենք, դու ներքևը, էլ մի՛ գա։ Մոռացի՛ր ինձ»։
Կարդաց, առժամանակ շանթահար մնաց տեղնուտեղը արձանացած, հետո ցնցվեց ուժգնորեն, մի կայծակնացայտ հայացք նետեց դեպի ազնվական ապարանքի բարձունքը, թուղթը, ցասումով լի, ուզեց պատառ-պատառ անել, բայց զսպեց իրեն, խնամքով ծալեց, ծոցը դրեց, ոտով դեն շպրտեց գետնին ընկած դրամը և, ջութակը պինդ սեղմելով վիրավոր կրծքին, հեռացավ անարգանքի կսկիծը հպարտ սրտի մեջ պարուրած։
Այդ օրվանից Վենեցիայի փողոցներում էլ ո՛չ ոք չտեսավ հանրածանոթ պատանի ջութակահարին։5Անցան տարիներ։
Նորից Վենեցիան։
Քաղաքի ամբողջ մամուլն ավետեց հռչակավոր ջութակահար Անտոնիո Բոնվինիի գալուստը, որ իր միակ կոնցերտը պիտի տար մեծ թատրոնում։ Վերջին ժամանակները ոչ միայն իտալական, այլև եվրոպական ու ամերիկյան ամբողջ մամուլը խոսում էր այդ նոր փայլուն աստղի մասին, որ երևացել էր երաժշտական հորիզոնի վրա։
Կոնցերտի գիշերը թատրոնում ասեղ գցելու տեղ չկար։ Այնտեղ էր քաղաքի ամբողջ բարձր դասակարգը։
Անտոնիո Բոնվինի… Ամենքն անհամբեր սպասում էին նրա ելույթին։
Եվ ահա, վերջապես, դուրս եկավ նա բեմ։
Ու ամբողջ դահլիճը գրեթե միաբերան հառաչեց։
Մի՞թե սա այն Անտոնիոն չէ, որին ճանաչում էր ամեն մի վենեցիացի, այն պատանի ջութակահարը, որ միջնադարյան տրուբադուրի նման շրջում էր քաղաքից քաղաք, փողոցից փողոց, պատուհանների տակ նվագում էր սերենադներ։
Այո՛, այո՛, նա է, ինքը, որովհետև— ահա՛ նույն հնչյունները, բայց այս անգամ արդեն առնականորեն հասուն, ինքնավստահ, ինքնամփոփ, երբեմն վերասլաց, երբեմն մարտակոչի խիզախ ավյունով լեցուն։
Ու որքան այդ հնչյունները դյութիչ էին, այնքան գեղեցիկ ու հմայիչ էր ինքը՝ Անտոնիո Բոնվինին, բարեկազմ հասակը, հրացայտ աչքերը, վառված դեմքը, հանճարեղ ճակատը, ականջների մոտ ցրված երկար փայլուն մազերը, բոլորը, բոլորը մի սքանչելի ներդաշնակություն էին կազմում նրա ջութակի մոգական հնչյունների հետ։
Երբ վերջին հնչյունները թրթռալով մարեցին գերեզմանային լռության մեջ և արտիստը հեռացավ բեմից, ամբողջ դահլիճը դեռևս պահ մի նստած էր լուռ ու անշարժ, կարծես անհունորեն քաղցր մի երազանքի մեջ կախարդված։ Ու հետո հանկարծ, որպես մի գերեզմանոց մեկեն հարություն առնի, ամբողջ դահլիճը շրջվեց ու թնդաց որոտագին. — Բոնվի՛նի… Անտոնիո Բոնվի՛նի… Անտո՛նիո… Հանճա՛ր… Նոր Ստրադիվարիուս…
Եվ ամեն ոք շտապում էր դեպի կուլիս՝ անձամբ սեղմելու երիտասարդ հանճարի ձեռքը և իր հիացքն ու շնորհակալությունը հայտնելու նրան։
Երիտասարդ մաեստրոն հոգնած էր։ Փակվեց իր սենյակում և հայտնեց, որ այլևս ոչ ոքի չի կարող ընդունել։
Բայց ահա մտնում են և հայտնում, որ մի կին ուզում է նրան տեսնել։
— Անկարող եմ ընդունել։
— Թախանձում է սաստիկ․ շատ նշանավոր անձի ամուսինն է։
Ու տալիս են ազնվազարմ տոհմի մի բարձրաստիճան մարդու անունը, որից կախված է հազարավոր մարդկանց բախտը։
— Թող մտնի։
Գեղեցիկ՝ ինչպես Ռաֆայելի Մադոննան, հագնված ինչպես մի թագուհի, շտապով մտավ մի նորատի կին և ուղղակի ընկավ երիտասարդ հանճարի ոտների առջև։
― Անտո՛նիո, ես քո Ջուլիետտան եմ, ես սիրում եմ քեզ…
Երիտասարդ մաեստրոն այլայլված՝ բարձրացրեց գեղեցկուհուն։
Նրա աչքերը վառվում էին ինչ-որ տարօրինակ փայլով, նման այն հրացայտ հայացքին, որ նա, դեռևս պատանի մի խեղճ երաժիշտ, նետեց իր ստորին ծագումն ու հպարտությունն այնքան մեծամտորեն արհամարհող պալացցոյի բարձունքն ի վեր։
Առանց մի խոսք արտասանելու՝ ձեռքը ծոցը կոխեց, հանեց հուշատետրը, հուշատետրից՝ խնամքով պահած թղթի մի կտոր և մեկնեց Ջուլիետտային։
Ջուլիետտան առավ, նայեց և հանկարծ կասկարմիր կտրեց։
— Կարդացեք, սինյորա, կարդացեք,— ասաց Անտոնիոն, տեսնելով, որ նա ծայր աստիճան շփոթված, չի համարձակվում աչքերը վեր բարձրացնել։
Ու հազիվ լսելի ձայնով Ջուլիետտան կարդաց իր նամակը։«Հայրս ասաց, որ իմ և քո միջև անանց անդունդ կա։Մենք վերևն ենք, դու ներքևը։ Էլ մի՛ գա։ Մոռացիր ինձ»։
Անտոնիոն նամակը ետ առավ նրա թուլացած ձեռքից, և նորից խնամքով պահելով հուշատետրի մեջ, ասաց․
― Ավա՜ղ, սինյորա, ներեցեք ինձ, որ ես չլսեցի ձեզ և թեպետ այլևս չեկա ձեզ մոտ, բայց չմոռացա ձեզ, այլապես ձեր այս նամակը այսպես խնամքով չէի պահի ինձ մոտ։ Սա մի անգնահատելի գանձ է, որ դուք պարգևեցիք ինձ, և այս գանձն աչքիս լույսի պես կպահեմ մինչև մահս, որովհետև եթե ձեր այս նամակը չլիներ, ես թերևս այն չլինեի, ինչ որ եմ այժմ։ Ես մոռացա ձեզ, այո՛. բայց, ինչպես երևում է, դուք մոռացել եք այն անդունդը, որ մեզ բաժանում էր իրարից։ Դուք վերևն էիք,— ես ներքևը, և այդ ձեզ իրավունք էր տալիս արհամարհանքով նայելու դեպի ներքև։ Բայց դուք հաշվի չէիք առել, որ ներքև գտնվողները երբեմն թևեր են առնում, թռչում վերև, և, վրիժառության զգացումով լեցուն։ Այն օրը, որ դուք ձեր բարձունքից արհամարհանքով մերժեցիք ինձ` ներքև գտնվողիս, ես երդվեցի վրեժ առնելու և, դրա համար ուրիշ միջոց չգտա, բայց եթե միայն բարձրանալ, միշտ բարձրանալ, անդադար բարձրանալ, մինչև որ իր ձեռակերտ ապարանքի բարձունքից ինձ վրա նայող քմահաճույքն ինքը գար իմ անձեռակերտ բարձունքի առջև ծնրադրելու։ Այսօր ես հասա իմ նպատակին։ Բայց նորից սիրել նրան, ով խաղում է ուրիշի նվիրական զգացամների հետ, ով տարբերություն է դնում վերևի և ներքևի միջև, ավա՜ղ, սինյորա, ես չեմ կարող։ Այսպես էր վերջանում իտալական սիրավեպը։
Հարցեր և առաջադրանքներ: Անծանոթ բառերը դուրս գրիր և բառարանի օգնությամբ բացատրիր: Բնութագրիր Ջուլետտային: Արդարացրու Ջուլետտային կամ մեղադրիր: Պատասխանդ հիմնավորիր: Բնութագրիր Անտոնիոյին: Արդարացրու Անտոնիոյին կամ մեղադրիր: Ո՞ւմ կամ ի՞նչն ես համարում նրանց բաժանման պատճառը: Քեզ համոզո՞ւմ է պատմության այսպիսի ավարտը:
Այդ շաբաթ Անն Թեյլորը եկավ Կանաչ Քաղաքի ամառային դպրոցում աշխատելու: Նրա քսանչորսերորդ տարեդարձի ամառն էր, այն նույն ամառը, երբ Բոբ Սփոլդինգի տասնչորս տարին լրացավ: Անն Թեյլորին մոռանալ չէր լինի, որովհետև այն ուսուցիչներից էր, որոնց բոլոր երեխաներն ուզում են մեծ-մեծ նարինջներ կամ քնքուշ ծաղիկներ բերել, որոնց համար պատրաստ են աշխարհի ահռելի կանաչ-դեղին քարտեզներն առանց ասելու հավաքել ու ծալել: Այն կանանցից էր, որ սպասում ես, թե պիտի միշտ հանդիպես, երբ կաղնին ու ծփին կանաչ ստվերով են լցրել հին քաղաքի պուրակը, ու ցոլացող ստվերը նրա քայլի հետ պիտի դեմքին թրթռա, մինչև շուրջբոլորը միայն նրան տեսնեն: Ասես ամառվա բուրալի դեղձ ձմեռվա ձյունին, ասես պաղ սառցահյութ՝ հունիսյան առավոտ տապին: Հակադիր ի՛նչ համեմատություն բերեիր՝ Անն Թեյլորը դա՛ էր: Աշխարհի հազվագյուտ օրերը, երբ եղանակն այնքան համաչափ է, ասես հակառակ փչող քամիներ, որ տերևը կանշարժացնեին ծառին, այդպիսի օրերը ճիշտ Անն Թեյլորին էին նման և օրացույցում պիտի նրա անունով կոչվեին:
Իսկ զարմիկ Բոբ Սփոլդինգն աշնան գրեթե ամեն երեկո փողոցով միայնակ կքայլեր՝ ընկած տերևները հետևից` սոված մկների շարանի պես գալարելով, կամ գարնանն Աղվեսաբլրի գետակում անշտապ լողացող ձկների նման արևկեզ կլիներ, դեմքը՝ մինչև աշուն շագանակի պես փայլուն ու ողորկ: Կամ ձայնը ծառերի սոսափող կատարներից կլսեիր, հետո կամաց-կամաց գետին կիջներ ու կնստեր, ու կնայեր աշխարհին, իսկ հետո կտեսնեիր ամբողջ օրը խոտին մենակ նստած կարդալիս, գրքի էջերին՝ վերուվար անող մրջյուններ, կամ տատիկի տան շեմին ինքն իր հետ շախմատ կխաղար, կամ լուսամուտի խորշում սև դաշնամուրի առաջ մի թախծոտ մեղեդի կծնգծնգացներ: Ուրիշ երեխաների հետ չէիր տեսնի: Այն առաջին առավոտ օրիորդ Անն Թեյլորը կողքի դռնով դասարան մտավ ու, բոլոր երեխաները տեղերում զգաստ նստած, գեղեցիկ համաչափ ձեռագրով գրատախտակին իր անունը գրեց: – Ես Անն Թեյլորն եմ, – ասաց ցածրաձայն, – ձեր նոր ուսուցչուհին: Ու հանկարծ կարծես լույս հորդեց սենյակ, ասես տանիքը բացվեր: Ու ծառերը թռչունների դայլայլով լցվեցին: Բոբ Սփոլդինգը, հենց նոր սարքած թղթե գնդիկը ձեռքում թաքցրած, անշարժացավ: Կես ժամ օրիորդ Թեյլորին լսելուց հետո գնդիկը կամացուկ ցած գցեց: Նույն օրը, դասերից հետո, մի դույլ ջուր ու ջնջոցն առած՝ եկավ ու սկսեց գրատախտակը լվանալ: – Ի՞նչ է եղել, – նրան դարձավ ուսուցչուհին, որ սեղանի մոտ տետրերն էր ստուգում: – Գրատախտակը ոնց որ կեղտոտ է, – գործից չկտրվելով ասաց Բոբը: – Գիտեմ: Իսկապե՞ս ուզում ես լվանալ: – Երևի պիտի թույլտվություն հարցնեի, – գործը դադարեցնելով՝ շփոթված ասաց Բոբը: – Արի՛ ձև անենք, իբր հարցրել ես, – ժպտալով պատասխանեց ուսուցչուհին, և նրա ժպիտից Բոբն անասելի արագությամբ լվալն ավարտեց ու այնպես կատաղի անցավ կավճի բարձիկները թափ տալուն, որ թվաց, թե պատուհանից դուրս օդը հանկարծ ձյուն է բռնել: – Հապա տեսնենք, – ասաց օրիորդ Թեյլորը, – Բոբ Սփոլդինգն ես, չէ՞: – Այո, օրիորդ: – Շատ ապրես, Բո՛բ: – Թույլ կտա՞ք՝ ամեն օր մաքրեմ, – հարցրեց: – Չե՞ս կարծում, որ ուրիշներին էլ պիտի հերթ տաս: – Կուզեի ինքս անել, – ասաց, – ամեն օր: – Արի՛ մի քանի օր փորձենք, հետո կերևա, – պատասխանեց ուսուցչուհին: Բոբը տեղից չէր շարժվում: – Երևի լավ կլինի՝ տուն վազես, – վերջապես ասաց ուսուցչուհին: – Ցտեսությու՛ն: – Բոբը դանդաղ քայլեց դեպի դուռն ու դուրս եկավ: Հաջորդ առավոտ Բոբը հայտնվեց այնտեղ, ուր ուսուցչուհին սենյակ էր վարձել, և ճիշտ այն պահին, երբ տնից դուրս էր գալիս, որ դպրոց գնա: – Եկա, – ասաց Բոբը: – Գիտե՞ս, – ասաց ուսուցչուհին, – չեմ զարմանում: Երկուսով քայլեցին: – Թույլ կտա՞ք՝ ձեր գրքերը բռնեմ, – հարցրեց Բոբը: – Վայ, շնորհակալ եմ, Բո՛բ: – Չարժի, – ասաց՝ գրքերը ձեռքից առնելով: Մի քանի րոպե քայլում էին, ու Բոբը ոչ մի խոսք չասաց: Ուսուցչուհին կողքանց ու փոքր-ինչ բարձրից վրան հայացք գցեց ու տեսավ, թե ինչքան անբռնազբոս էր ու ինչքան երջանիկ էր թվում, ու որոշեց թույլ տալ, որ խոսի, բայց Բոբն այդպես էլ ոչ մի խոսք չասաց: Երբ դպրոցին մոտեցան, գրքերը վերադարձրեց: – Երևի ճիշտ կլինի, գնամ, – ասաց, – թե չէ երեխաները չեն հասկանա: – Վախենամ, ես էլ չեմ հասկանում, Բո՛բ, – ասաց օրիորդ Թեյլորը: – Ո՞նց, ընկերներ ենք, – անկեղծ, հոգու խորքից եկող ազնվությամբ ասաց Բոբը: – Բո՛բ… – սկսեց ասել ուսուցչուհին: – Այո՛, օրիորդ: – Չէ, ոչինչ: – Եվ հեռացավ: – Դասարանում կլինեմ, – ասաց Բոբը: Ու դասարանում էր, ինչպես և հաջորդ երկու շաբաթը, ամեն օր, դասերից հետո, առանց մի խոսք ասելու, լուռ գրատախտակն էր լվանում, բարձիկներն էր թափ տալիս, քարտեզներն էր ծալում, մինչ ուսուցչուհին նստած աշխատում էր, իսկ շուրջը կեսօրվա լռություն էր, երկնքով դանդաղ սահող արևի լռությունը, կատվաթաթերի պես իրար զարնվող բարձիկների թփթփոցով ուղեկցվող ու վերուվար անող սպունգից կաթկթացող ջրի ծլծլոցով ու շրջվող թերթերի շրշյունով ու գրչի ճռռոցով ու մեկ էլ՝ սենյակի բարձր պատուհանների ապակուն պստիկ կատաղությամբ զարնվող ճանճի տզզոցով ուղեկցվող: Մեկ-մեկ այս լռությունը մինչև համարյա ժամը հինգը կշարունակվեր, մինչև օրիորդ Թեյլորը Բոբ Սփոլդինգին տեսներ վերջին շարքում նստած, լուռ իրեն նայելիս, հետագա հրահանգների սպասելով: – Ոնց որ տուն գնալու ժամանակն է, – կասեր օրիորդ Թեյլորը, տեղից վեր կենալով: – Այո՛, օրիորդ: Եվ կվազեր գլխարկն ու վերարկուն բերելու: Հետո նրա փոխարեն դասարանը կկողպեր, եթե, իհարկե, դռնապանը չէր գալու: Հետո դպրոցից դուրս կգային ու դանդաղ կանցնեին բակով, որ դատարկ էր, բացի դռնապանից, որ սանդուղքին կանգնած, ճոճանակի շղթաներն էր անշտապ իջեցնում, ու սաղարթների հետևից ծիկրակող արևից: Ինչի մասին ասես, որ չէին զրուցում: – Որ մեծանաս, ի՞նչ ես դառնալու, Բո՛բ: – Գրող, – ասաց: – Հեշտ գործ չես ընտրել. շատ պիտի աշխատես: – Գիտեմ, բայց փորձելու եմ, – ասաց: – Ես շատ եմ կարդացել: – Բո՛բ, դասերից հետո գործեր չունե՞ս: – Ինչի՞ համար եք հարցնում: – Հարցնում եմ, որովհետև ինձ վատ եմ զգում, որ անընդհատ մնում ես գրատախտակը մաքրելու: – Ինձ դուր է գալիս, – պատասխանեց: – Եթե դուր չգար, չէի անի: – Մեկ է: – Չէ, պիտի անեմ, – ասաց: Մի պահ մտածեց ու ավելացրեց, – Մի բան խնդրեմ՝ կանե՞ք: – Նայած: – Ես ամեն շաբաթ օր Բյութրիքից գետի ափով զբոսնում եմ մինչև Միչիգան լիճ: Որ իմանաք՝ ինչքան խեցգետին, թիթեռ ու թռչուն կա: Գուցե դուք է՞լ գայիք… – Շնորհակալ եմ, – պատասխանեց: – Այսինքն կգա՞ք: – Վախենամ՝ չեմ կարողանա: – Չե՞ք հավատում, որ հետաքրքիր կլինի: – Համոզված եմ, բայց գործեր ունեմ: Բոբն ուզում էր հարցնել՝ ի՞նչ գործեր, բայց լռեց: Հետո ասաց. – Հետս սենդվիչներ եմ վերցնում՝ ապուխտով ու թթու վարունգով: Ու նարնջահյութ ու առանց շտապելու զբոսնում եմ: Կեսօրվա մոտ լիճ եմ հասնում, հետո հետ եմ գալիս ու երեքի կողմերը հասնում եմ տուն: Շատ հաճելի օր եմ անցկացնում. երանի գայիք: Թիթեռներ չե՞ք հավաքում: Ես մեծ հավաքածու ունեմ: Ձեզ համար էլ կբռնեինք: – Շնորհակալ եմ, Բոբ, մի ուրիշ անգամ: Բոբը նայեց ուսուցչուհուն ու ասաց. – Երևի չպիտի հարցնեի, հա՞: – Չէ, ինչու՞: Ինչ ուզում ես, հարցրու. քո իրավունքն է, – ասաց: Մի քանի օրից նա Մեծ հույսերը գտավ, որ էլ իրեն պետք չէր ու Բոբին տվեց: Բոբը շատ երախտապարտ էր՝ տուն տարավ ու գիշերն անքուն, մինչև վերջ կարդաց ու հաջորդ օրը դրա մասին էր խոսում: Արդեն ամեն օր տնից մի փոքր հեռու հանդիպում էր ուսուցչուհուն, և ամեն օր նա սկսում էր ասել՝ «Բո՛բ…», որ խնդրի է՛լ իրեն չուղեկցել, բայց այդպես էլ չէր կարողանում, իսկ Բոբը ճանապարհին Դիքենսից ու Քիփլինգից ու Պոյից ու մյուս գրողներից էր խոսում: Մի ուրբաթ առավոտ սեղանին թիթեռ գտավ: Ուզում էր ձեռքով քշել, քանի չէր պարզել, որ կենդանի չէ. որ բերել՝ սեղանին էին դրել, երբ սենյակում չէր: Մյուս աշակերտներից հետ՝ Բոբին նայեց, բայց սա գրքին էր նայում. չէր կարդում՝ նայում էր: Մոտավորապես այդ ժամանակ էլ հասկացավ, որ չի կարողանում Բոբին գրատախտակի մոտ կանչել: Մատիտը կդներ նրա անվան առաջ, հետո ցանկից հաջորդին կամ նախորդին կկանչեր: Ու դպրոցից տուն, տնից դպրոց ճանապարհին վրան չէր նայում: Բայց երբեմն դասերից հետո, երբ Բոբը, ձեռքը գրատախտակին՝ գրոտած խնդիրներն էր ջնջում, մեկ էլ տեսար կպարզեր, որ ժամանակ առ ժամանակ շրջվում է, հայացքը նրան հառում, հետո էլի դառնում իր տետրերին: Հետո մի շաբաթ օր Բոբը, շալվարի փողքերը մինչև ծունկը ծալած՝ գետի մեջտեղը փորձում էր քարերի արանքից խեցգետին հանել, երբ հայացքը բարձրացրեց ու խոխոջող ջրի եզրին կանգնած օրիորդ Անն Թեյլորին տեսավ: – Տեսա՞ր, եկա, – ծիծաղելով ասաց նա: – Մի բան ասե՞մ, – պատասխանեց Բոբը, – չեմ զարմացել: – Դե թիթեռներիդ ու խեցգետիններիդ ցույց տուր, – ասաց: Միասին գնացին դեպի լիճն ու նստեցին ավազին, և մեղմիկ տաք քամին նրա մազերն էր շոյում ու տատանում էր շապիկի ժանյակները, իսկ Բոբը նստել էր մի փոքր հեռու, և լուրջ տեսք ընդունած՝ ապուխտով ու թթու վարունգով սենդվիչներ էին ուտում ու նարնջահյութ խմում: – Ի՜նչ հավես է, – ասաց Բոբը: – Կյանքիս ամենահավես օրն է: – Մտքովս չէր անցնի, թե մի օր էսպիսի զբոսանքի կգնամ, – ասաց օրիորդ Թեյլորը: – Ինչ-որ երեխայի հետ, – լրացրեց Բոբը: – Բայց ինձ լավ եմ զգում, – պատասխանեց ուսուցչուհին: – Ինչ լավ է: Դրանից հետո համարյա չէին խոսում: – Սխալ է, չէ՞, – հետո, ավելի ուշ, ասաց Բոբը: – Չեմ հասկանում, թե ինչու՞ պիտի էդպես լինի: Ընդամենը զբոսնում ենք, թիթեռ ու խեցգետին բռնում ու սենդվիչ ուտում: Բայց որ հայրս ու մայրս իմանային՝ մուխս կմարեին: Երեխեքն էլ ու, երևի, մյուս ուսուցիչներն էլ ձեզ վրա կծիծաղեին, չէ՞: – Վախենամ, որ այո: – Ուրեմն երևի էլ չպիտի թիթեռ բռնելու գնանք: – Չեմ էլ հասկանում, թե ոնց պատահեց, որ եկա: Եվ օրը վերջացավ: Անն Թեյլորի ու Բոբ Սփոլդինգի հանդիպումներն այսքանն էին. երկու թե երեք թիթեռ, Դիքենսի հատորը, մի քանի խեցգետին, չորս սենդվիչ ու երկու շիշ նարնջահյութ: Հաջորդ երկուշաբթի անսպասելիորեն, թեև Բոբը բավական երկար էր սպասել, Անն Թեյլորն այդպես էլ չեկավ, ու միասին դպրոց չգնացին: Հետո պարզեց, որ շուտ էր դուրս եկել ու արդեն դպրոցում էր: Նույն օրը սովորականից շուտ տուն գնաց, ասելով, թե գլխացավ ունի, և փոխարենը վերջին դասն ուրիշ ուսուցիչ պարապեց: Բոբը նրա տան կողմ գնաց, բայց այդպես էլ չտեսավ, իսկ զանգը տալու ու հարցնելու համարձակություն չուներ: Երեքշաբթի օրը դասերից հետո նորից երկուսով անշշուկ սենյակում էին. Բոբը, երջանիկ, գրատախտակն էր մաքրում, կարծես այս պահը չէր վերջանալու, իսկ ուսուցչուհին, նստած, տետրերն էր ստուգում, կարծես ինքն էլ պիտի հավերժ այս սենյակում նույն անդորրով ու երջանկությամբ համակված մնար, երբ հանկարծ քաղաքապետարանի ժամացույցը զարկեց: Մի քանի շենք այն կողմ էր, ու խլացնող բրոնզաձայն ղողանջը մարդու մարմին կցնցեր՝ ասես ոսկրերից ժամանակի փոշին թափ տալու, հետո կսողոսկեր արյանդ մեջ, ու կթվար, թե աչքի առաջ ծերանում ես: Այս ղողանջից խլացած՝ միակ բանը, որ կզգայիր, ժամանակի ամենակործան հոսքն էր, և երբ ժամացույցն ասաց, որ ժամը հինգն է, օրիորդ Թեյլորը հանկարծ գլուխը բարձրացրեց, հայացքը երկար հառեց ժամացույցին, հետ գրիչը ցած դրեց: – Բո՛բ, – ասաց: Բոբն անակնկալի եկած՝ շրջվեց. մինչ այժմ երջանիկ անդորրը ոչ մի խոսքով չէին խախտել: – Կմոտենա՞ս: Նա սպունգը դանդաղ ցած դրեց: – Այո՛, – ասաց: – Նստիր, խնդրում եմ, Բո՛բ: – Այո, օրիորդ: Ուսուցչուհին ուշադիր աչքերին էր նայում, մինչև Բոբը հայացքը թեքեց: – Բոբ, երևի գիտես, թե ինչի մասին եմ հետդ խոսելու: Գիտե՞ս: – Այո: – Ուրեմն լավ կլիներ, որ ինքդ ասեիր: – Մեր մասին, – վերջապես ասաց Բոբը: – Քանի՞ տարեկան ես, Բո՛բ: – Տասնչորսի մեջ: – Տասներեք տարեկան ես: Բոբը կծկվեց. – Այո, օրիորդ: – Իսկ գիտե՞ս՝ ես քանի տարեկան եմ: – Այո: Լսել եմ: Քսանչորս: – Քսանչորս: – Տասը տարուց ես էլ համարյա քսանչորս կլինեմ, – ասաց: – Բայց ափսոս որ դեռ քսանչորս չես: – Չէ, բայց մեկ-մեկ քսանչորս եմ զգում: – Ու մեկ-մեկ քեզ էդպես էլ պահում ես: – Իսկապե՞ս կարծում եք: – Տեղդ հանգիստ նստիր, վեր մի թռիր, դեռ խոսելու շատ բան ունենք: Կարևոր է, որ հասկանանք, թե ինչ է կատարվում: Համաձա՞յն ես: – Հա, երևի: – Նախ հասկանանք, որ աշխարհի ամենալավ ընկերներն ենք: Որ քեզ պես աշակերտ դեռ չեմ ունեցել ու ոչ մի տղայի էնքան չեմ համակրել, ինչքան քեզ: – Այս խոսքերից Բոբը շառագունեց: Ուսուցչուհին շարունակեց. – Հիմա թույլ տուր, քո փոխարեն ասեմ. կարծում ես, որ ես քո իմացած ուսուցիչներից ամենալավն եմ: – Հա, մի բան էլ ավելի, – ասաց Բոբը: – Երևի մի բան էլ ավելի, բայց փաստեր կան, որոնք չես կարող չտեսնելու տալ, կյանք կա, որ չես կարող չվերլուծել, քաղաքը, մարդիկ, ես ու դու, որ պիտի հաշվի առնենք: Էս ամենի մասին շատ երկար եմ մտածել, Բո՛բ: Չմտածես, թե ամեն բան ծանրութեթև չեմ արել, կամ իմ ունեցած զգացմունքներին տեղյակ չեմ եղել: Որոշ առումով մեր ընկերությունն իրոք տարօրինակ կլիներ: Բայց դու սովորական տղա չես, Բո՛բ: Կարծում եմ, որ ինքս ինձ լավ եմ ճանաչում ու գիտեմ, որ հիվանդ չեմ. ո՛չ ֆիզիկապես, ո՛չ հոգեպես, և ինչ որ պատահել է, քո բնավորության, քո բարության արժանիքն է: Բայց այս աշխարհում դրանցով չեն առաջնորդվում, Բո՛բ, եթե խոսքը որոշակի տարիքի հասած տղամարդու մասին չէ: Չգիտեմ, հասկանալի՞ եմ բացատրում: – Հա, – պատասխանեց: – Ուզում եք ասել, որ եթե տասը տարով մեծ լինեի ու ավելի բարձրահասակ, ամեն ինչ ուրիշ կերպ կլիներ, բայց հիմարություն է, – ասաց, – մարդուն հասակով դատելը: – Աշխարհն այդպես չի կարծում: – Բայց ես աշխարհը չեմ, – ընդվզեց Բոբը: – Գիտեմ, որ հիմարություն է թվում, – ասաց ուսուցչուհին, – մանավանդ, երբ քեզ մեծ ու իրավացի ես զգում ու համարում ես, որ ամաչելու պատճառ չունես: Հիշիր, Բոբ, որ ամաչելու ոչ մի պատճառ չունես: Ազնիվ ու բարի ես եղել: Հույս ունեմ՝ ե՛ս էլ: – Դուք էլ, – պատասխանեց: – Գուցե մի օր, Բոբ, մարդիկ սովորեն մտքի տարիքն այնքան ճշգրիտ հաշվարկել, որ կարողանան ասել. «Այս մարդու մարմինն ընդամենը տասներեք տարեկան է, բայց ինքն արդեն տղամարդ է՝ պատասխանատվությունը, դիրքն ու պարտավորությունները գիտակցում է»: Բայց քանի դեռ չեն սովորել, Բո՛բ, վախենամ, սովորական աշխարհում սովորականի պես պիտի շարունակենք տարիքով ու հասակով դատել: – Ինձ դուր չի գալիս, – ասաց Բոբը: – Գուցե ինձ էլ դուր չի գալիս, բայց չես ուզում, չէ՞, վերջում շատ ավելի դժբախտ լինել, քան հիմա: Որ երկուսս էլ շատ ավելի դժբախտ լինենք: Ու էդպես էլ կլինի: Իրոք մեր դեպքում ոչ մի բան չենք կարող անել: Մեր դեպքի մասին խոսելն անգամ էնքա՜ն տարօրինակ է: – Այո, օրիորդ: – Բայց գոնե մենք մեր մասին գիտենք, որ ազնիվ ու մաքուր ենք եղել, որ սխալ բան չենք արել, ու որ մեր ընկերության մեջ վատ բան չկա, ոչ էլ մտքներովս է անցել, քանի որ երկուսս էլ հասկանում ենք, թե ինչ անհնարին բան է, չէ՞: – Հա, հասկանում եմ: Բայց ինձնից անկախ է: – Հիմա պիտի որոշենք, թե ոնց ենք վարվելու, – շարունակեց ուսուցչուհին: – Քանի մենակ ես ու դու գիտենք: Թե չէ հետո ուրիշներն էլ կիմանան: Ես կարող եմ մի ուրիշ դպրոց տեղափոխվել… – Չէ՛… – Կամ կարող եմ խնդրել, որ քեզ տեղափոխեն ուրիշ դպրոց: – Կարիք չի լինի, – ասաց Բոբը: – Ինչու՞: – Մենք տեղափոխվում ենք՝ ընտանիքով: Մադիսոն ենք գնում: Մյուս շաբաթ: – Ո՛չ էս ամեն ինչի պատճառով, չէ՞: – Չէ, չէ, ամեն ինչ կարգին է: Ուղղակի հայրիկս էնտեղ պիտի աշխատի: Ընդամենը հիսուն մղոն է հեռու: Որ քաղաք գամ, կարելի է, չէ՞, ձեզ տեսնել: – Ի՞նչ ես կարծում, ճի՞շտ կլինի: – Չէ: Երևի չէ: Որոշ ժամանակ լուռ նստել էին անշշուկ դասասենյակում: – Ախր ո՞նց պատահեց, – Բոբն ասաց՝ անզոր: – Չգիտեմ, – պատասխանեց ուսուցչուհին: – Ո՞վ գիտի: Հազարավոր տարիներ չեն իմացել, ու ոչ էլ երբևէ կիմանան: Մարդիկ կամ իրար հավանում են, կամ ոչ: Երբեմն երկու հոգի իրար հավանում են, բայց չպիտի հավանեին: Չեմ կարող բացատրել, ու ոչ էլ դու ես կարող: – Երևի տուն գնամ, – ասաց Բոբը: – Ինձնից չես նեղանում, չէ՞: – Չէ, ի՞նչ եք ասում, ձեզնից ո՞նց նեղանամ: – Մի բան էլ կա, որ կուզենայի՝ հիշես. կյանքում փոխհատուցում կա: Միշտ կա, թե չէ ո՞նց էինք ապրելու: Հիմա տխուր ես, ու ես էլ եմ տխուր: Բայց մի բան կպատահի, ու ամեն ինչ տեղը կընկնի: Հավատու՞մ ես: – Կուզենայի: – Բայց էդպես է: – Երանի… – ասաց: – Ի՞նչ: – Երանի ինձ սպասեիք, – դուրս տվեց: – Տասը տարի՞: – Մինչև քսանչորս դառնամ: – Բայց ես արդեն երեսունչորս կլինեմ, երևի շատ փոխված: Չէ, չեմ կարծում, թե հնարավոր լինի: – Բայց կուզեի՞ք, որ հնարավոր լիներ, – բղավեց Բոբը: – Կուզեի, – ասաց ցածրաձայն: – Հիմարություն է. մեկ է՝ բան դուրս չէր գա, բայց շատ կուզեի: Բոբը երկար մնացել էր նստած: – Ձեզ երբեք չե՛մ մոռանա, – վերջապես ասաց: – Շնորհակալ եմ, որ ասում ես, չնայած էդպես չի լինում, որովհետև կյանքն էդպիսին չի: Կմոռանաս: – Երբեք չեմ մոռանա: Ձևը կգտնեմ ու երբեք չեմ մոռանա, – ասաց: Ուսուցչուհին վեր կացավ ու գնաց գրատախտակը մաքրելու: – Ես կօգնեմ, – Բոբն ասաց: – Չէ, չէ, – արագ ընդհատեց ուսուցչուհին: – Դու գնա, տուն հասիր ու այլևս դասերից հետո գրատախտակով չզբաղվես: Հելեն Սթիվենսին կհանձնարարեմ: Բոբը դպրոցից դուրս եկավ: Դրսում շրջվելով, օրիորդ Անն Թեյլորին տեսավ, վերջին անգամ, որ գրատախտակի մոտ կանգնած, ձեռքը դանդաղ վեր ու վար տանելով, կավճով գրած բառերն էր սրբում: Հաջորդ շաբաթ Բոբը քաղաքից մեկնեց ու տասնվեց տարի հետ չեկավ: Ճիշտ է, ընդամենը հիսուն մղոն էր հեռու, բայց ոչ մի անգամ այդպես էլ Կանաչ քաղաք չվերադարձավ, մինչև համարյա երեսուն տարեկան էր ու ամուսնացած: Բայց մի օր մեքենայով Չիկագո էին գնում ու որոշեցին ճանապարհին կանգ առնել: Բոբն իր կնոջը հյուրանոցում թողեց, ինքը գնաց քաղաքով զբոսնելու, և ի վերջո Անն Թեյլորի մասին հարցրեց, բայց սկզբում ոչ ոք չէր հիշում, հետո հանկարծ մեկը հիշեց: – Հա՜, սիրունիկ ուսուցչուհին: 1936-ին էլ մահացավ՝ ձեր գնալուց ոչ շատ հետո: Իսկ ամուսնացե՞լ էր: Չէ, հիմա որ հիշում եմ՝ էդպես էլ չէր ամուսնացել: Հետո օրվա մեջ գերեզմանոց գնաց ու շիրիմը գտավ: Քարին գրված էր. «Անն Թեյլոր, ծնված 1910-ին, մահացած 1936-ին»: Մտածեց, որ քսանվեց տարեկան էր: Օրիո՛րդ Թեյլոր, ախր հիմա քեզնից երեք տարով մեծ եմ: Առաջադրանք: Փորձիր ստեղծել Անն Թեյլորի նկարագիրը։ Գտիր տողեր, որտեղ արտահայտված են աշակերտների վերաբերմունքը Անն Թեյլորի նկատմամբ: Համոզու՞մ է ձեզ նման ավարտը։ Եթե ոչ, ապա ուրիշ ինչ ավարտ կուզենայիք ունենար պատմվածքը։ Բնութագրել Բոբին։
Եթե Աստված գեթ մի պահ մոռանար, որ ես միայն կտորե խամաճիկ եմ և ինձ կյանքի մի պատառիկ նվիրեր, այդժամ ես երևի թե չէի ասի այն ամենն, ինչ մտածում եմ, բայց հաստատ կմտածեի այն ամենն, ինչ ասում եմ: Ես իրերը կգնահատեի ոչ թե ելնելով նրանց գնից, այլ նշանակությունից: Ես ավելի քիչ կքնեի, ավելի շատ կերազեի` հասկանալով, որ ամեն րոպե, երբ մենք փակում ենք աչքերը, կորցնում ենք լույսի վաթսուն վայրկյան: Ես կքայլեի, քանի դեռ մյուսները կանգնած են, չէի քնի, քանի մյուսները քնած են: Ես կլսեի, երբ մյուսները խոսում են և կվայելեի շոկոլադե պաղպաղակի հիանալի համը: Եթե Աստված ինձ կյանքի մի պահ էլ պարգևեր, ես ավելի համեստ կհագնվեի, կպառկեի արևի շողերի տակ և նրա ջերմությանը ի ցույց կդնեի ոչ միայն մարմինս, այլև` հոգիս: Տեր Աստված, եթե ես սիրտ ունենայի, ես կգրեի իմ ամբողջ ատելությունը սառույցի վրա և կսպասեի մինչև դուրս գա արևը: Ես կնկարեի Վան Գոգի երազով Բենեդետտիի պոեմի աստղերի վրա և Սերրատի երգը սերենադի պես կնվիրեի լուսնին: Ես արցունքներով կջրեի վարդերը, որպեսզի զգամ նրանց փշերի ծակոցների ցավը և թերթիկների համբույրը:
Տեր Աստված, եթե ես կյանքի ևս մի պատառիկ ունենայի, ոչ մի օր չէի անցկացնի` առանց ասելու իմ սիրած մարդկանց, որ ես նրանց սիրում եմ: Ես կհամոզեի ինձ թանկ յուրաքանչյուր մարդուն իմ սիրո մեջ և կապրեի` սիրահարված…սիրուն: Ես կբացատրեի բոլորին, ովքեր մոլորության մեջ մտածում են, թե դադարում են սիրահարվել ծերանալուն զուգընթաց, որ ծերանում են այն ժամանակ, երբ դադարում են սիրահարվել:
Երեխային ես թևեր կնվիրեի, բայց կթողնեի, որ ինքնուրույն սովորի թռչել: Ծերերին ես կհամոզեի, որ մահը ծերության հետ չի գալիս, այլ մոռացության: Ես ձեզանից այնքան բան եմ սովորել, մարդիկ, ես հասկացել եմ, որ ամբողջ աշխարհը ուզում է ապրել սարերում, չհասկանալով, որ իրական երջանկությունը սարը բարձրանալու մեջ է:
Ես հասկացել եմ, որ այն պահից, երբ նորածինը իր փոքրիկ բռունցքում սեղմում է հոր մատը, այլևս երբեք այն բաց չի թողնի: Ես հասկացել եմ, որ մեկը մյուսին բարձրից նայելու իրավունք ունի միայն այն ժամանակ, երբ օգնում է նրան բարձրանալ:
Այնքան բան կա, որ ես դեռ կարող էի ձեզնից սովորել, մարդիկ, սակայն սովորածս ինձ դժվար թե պետք գա, որովհետև երբ ինձ դնեն այդ ճամպրուկի մեջ, ես, ցավոք սրտի, արդեն մահացած կլինեմ:
Միշտ ասա այն, ինչ զգում ես և արա այն, ինչ մտածում ես:
Եթե ես իմանայի, որ ես այսօր քեզ վերջին անգամ եմ տեսնում քնած, ես քեզ պինդ կգրկեի և կաղոթեի Աստծուն, որ ինձ քո պահապան հրեշտակը դարձնի:
Եթե ես իմանայի, որ այսօր վերջին անգամ եմ տեսնում, թե ինչպես ես դուրս գալիս դռնից, ես քեզ կգրկեի, կհամբուրեի և նորից կկանչեի, որպեսզի ավելին տամ: Եթե ես իմանայի, որ քո ձայնը վերջին անգամ եմ լսում, կձայնագրեի ամենն, ինչ ասում ես, որպեսզի էլի ու էլի լսեմ, անվերջ: Եթե ես իմանայի, որ սրանք վերջին րոպեներն են, որ ես քեզ տեսնում եմ, ես կասեի. «Սիրում եմ քեզ» ու հիմարի պես չէի մտածի, որ դու դա գիտեիր:
Միշտ կա վաղը և կյանքը մեզ ամեն ինչ ուղղելու ևս մեկ հնարավորություն է տալիս, սակայն եթե ես սխալվում եմ և այսօրը այն ամենն է, ինչ մեզ մնացել է, ապա ես կուզեի քեզ ասել, թե ինչքան ուժեղ եմ քեզ սիրում ու որ երբեք չեմ մոռանա քեզ: Ոչ պատանին, ոչ ծերը չեն կարող վստահ լինել, որ իրենց համար վաղը կգա:
Այսօրը կարող է լինել վերջին օրը, որ դու տեսնում ես սիրելիներիդ: Այնպես որ մի սպասիր ինչ-որ բանի, այսօր արա այն, ինչ մտածել ես, որովհետև եթե վաղը երբեք չգա, դու կափսոսաս այն օրվա համար, երբ ժամանակ չգտար մեկ ժպիտի, մեկ անգամ գրկելու, մեկ համբույրի համար, երբ դու չափազանց զբաղված էիր` վերջին ցանկությունը իրականացնելու համար: Ոգևորիր հարազատներիդ, շշնջա նրանց ականջին, թե ինչքան պետք են նրանք քեզ, սիրիր նրանց և գուրգուրանքով վարվիր, ժամանակ գտիր, որ ասես «կներես», «խնդրեմ», «շնորհակալություն» և սիրո այն բոլոր բառերը, որ գիտես:
Ոչ ոք քեզ չի հիշելու մտքերիդ համար: Աստծուց իմաստնություն և ուժ խնդրիր, որ ասես այն, ինչ զգում ես: Ցույց տուր ընկերներիդ, թե ինչ կարևոր են նրանք քեզ համար:
Եթե դու չասես այդ ամենը այսօր, վաղը կլինի նույնը, ինչ երեկ: Եվ եթե դու չանես դա երբեք, ոչինչ նշանակություն չի ունենա: Իրականացրու երազանքներդ: Այդ պահը եկել է:
Նամակներ բարու և գեղեցիկի մասին։ Դմիտրի Լիխաչով
Շատերը կարծում են, թե ինտելիգենտ մարդը նա է, ով շատ է կարդացել, ստացել լավ կրթություն (այն էլ` գերազանցապես հումանիտար), շատ է ճամփորդել, գիտի մի քանի լեզու: Մինչդեռ` կարելի է ունենալ այս ամենն ու չլինել ինտելիգենտ, և կարելի է այս ամենին չտիրապետելով, մեծ առումով, այնուամենայնիվ, լինել ներքնապես ինտելիգենտ: Ինտելիգենտությունը ոչ միայն գիտելիքների, այլև ուրիշին հասկանալու ունակության մեջ է: Այն դրսևորվում է հազար ու մի մանրուքի մեջ՝ հարգալից վիճելու ունակության, սեղանի շուրջ համեստ վարվեցողության, ուրիշին աննկատ (հենց աննկատ) օգնելու կարողության, բնության հանդեպ փայփայանքի, շրջակայքը չաղտոտելու, չաղտոտելու` աղբով, քնթուկներով, հայհոյանքով, հիմար գաղափարներով. այո, դա նույնպես աղբ է, այն էլ ինչպիսի՜: Ես ճանաչել եմ ռուսական հյուսիսում գյուղացիների, որոնք իսկապես ինտելիգենտ էին: Նրանք իրենց տներում պահպանում էին զարմանալի մաքրություն, կարողանում էին գնահատել լավ երգերը, կարողանում էին պատմել եղելություններ, որոնք պատահել էին իրենց և ուրիշների հետ, ապրում էին կարգավորված կենցաղով, հյուրասեր էին ու բարյացակամ, հասկանալով էին վերաբերվում ուրիշի ցավին և ուրիշի ուրախությանը: Ինտելիգենտությունը ունակություն է` ըմբռնելու, ապրումակցելու, այն համբերատար վերաբերմունք է աշխարհի ու մարդկանց հանդեպ
Աղոթք։ Անտուան դե Սենտ Էքզյուպերի
Աստված իմ, ես չեմ խնդրում հրաշքներ և տեսիլքներ, ես խնդրում եմ ուժ` ամեն օրվա համար: Սովերեցրու ինձ փոքրիկ քայլերի արվեստին: Դարձրու ինձ հետևողական և պատրաստակամ, որպեսզի օրվա միապաղաղության մեջ ճիշտ ժամանակին կանգնեմ բացահայտումների և փորձի առջև, որոնք ինձ կհուզեն: Սովորեցրու ինձ ճշգրիտ տնօրինել իմ կյանքի ժամանակը: Նվիրիր ինձ ներքին ձայն, որպեսզի առանձնացնեմ այն, ինչ պետք է անել առաջին և ապա երկրորդ հերթին: Խնդրում եմ քեզանից չափավորություն և զսպվածություն, որպեսզի իմ կյանքի ընթացքում չթռչեմ և չսողամ, այլ կարողանամ ծրագրել իմ օրը` օրվա ընթացքում, կարողանամ տեսնել բարձունքներն ու հեռուները: Օգնիր ինձ հասկանալ, որ երազանքները չեն կարող օգնել. ո՛չ անցյալի, և ո՛չ էլ ապագայի մասին երազանքները: Օգնիր ինձ լինել այստեղ և հիմա, ընդունել այս րոպեն որպես ամենակարևորն ու գլխավորը: Պահպանիր ինձ այն միամիտ հավատից, որ այս կյանքում ամեն ինչ պետք է հարթ լինի: Տուր ինձ հստակ գիտակցություն, որ դժվարությունները, ձախողումները, պարտությունները և անհաջողությունները միայն կյանքի բնական բաղադրիչ մասն են, որոնց շնորհիվ մենք աճում ենք ու հասունանում: Հիշեցրու ինձ, որ հաճախ սիրտը վիճում է բանականության հետ: Անհրաժեշտ պահին ուղարկիր ինչ-որ մեկին ինձ մոտ, ով քաջություն կունենա ասել ինձ ճշմարտությունը, բայց ասել այն սիրելով: Ես գիտեմ, որ շատ խնդիրներ որոշվում են, երբ ոչինչ չես ձեռնարկում: Այդ դեպքում տուր ինձ համբերություն: Դու գիտես, թե մենք ինչքան շատ ենք զգում ընկերության կարիք: Թույլ տուր արժանի լինել ճակատագրի ամենահրաշալի և քնքուշ այդ նվերին: Դարձրու ինձ մարդ` ունակ թակելու այն դռները, որոնք ամենաներքևում են: Պահպանիր ինձ այն վախից, որ ես կարող եմ ինչ-որ բան բաց թողնել իմ կյանքում: Տուր ինձ ոչ թե այն, ինչ ես խնդրում եմ ինձ համար, այլ այն, ինչն իսկապես անհրաժեշտ է ինձ: Եվ խնդրում եմ նորից` սովորեցրու ինձ փոքրիկ քայլերի արվեստը:
Մեր լեզուն մեր խիղճն է դա, Սուրբ հացը մեր սեղանի, Մեր հոգու կանչն է արդար Ու համը մեր բերանի:
Մեր լեզուն ծուխն է մեր տան, Մեր կշիռն աշխարհի մեջ, Նա աղն է մեր ինքնության, Էության խորհուրդը մեր:
Մեր լեզուն արյունն է մեր, Արյունից ավելի թանկ, Մեր բուրմունքն ու գույնն է մեր, Մեր լեզուն մենք ենք որ կանք:
Նա պիտի մեր առաջին Ու վերջին սերը լինի, Ի՞նչ ունենք էլ աշխարհում, Որ այսքան մերը լինի:
Այս բանաստեղծության մեջ բանաստեղծը ուզում է ասել, որ մեր լեզվից ավելի կարևոր բան չկա այս աշխարհում օտար լեզուն պետք է մնա օտար լեզու իսկ մեր լեզուն սուրբ հացը պետք է լինի, մեր լեզուն մեր արյունից թանկ է, մենք աշխարհում մեր լեզվից թանկ ուրիշ ուչինչ չկա և մենք աշխարհում ուրիշ ոչինչ չունենք որ այսքան մերը լինի։
Իննսուն տարեկան էր։ Պարապ-սարապ ապրում էր իր թոռան մոտ։ Մեջքը կռացած, փայտը ձեռին, ոտները դանդաղ քարշ տալով՝ ման էր գալի։ Բերանը անատամ, դեմքը կնճռոտած, իսկ ներքին շրթունքը դողդողում էր շարունակ։ Ման գալիս, խոսելիս շրթունքներով ծլըփացնում էր, ու անկարելի էր հասկանալ, թե ինչ է ասում։
Մենք չորս եղբայր էինք, չորսս էլ սիրում էինք ձի նստել, բայց նստելու հանգիստ ձի չունեինք։ Միայն մի պառավ ձիու էին թողնում նստենք, որի անունը Սևուկ էր։
Մի անգամ մայրիկս մեզ իրավունք տվեց ձի նստենք, ու ամենքս միասին ծառայի հետ գոմը վազեցինք։ Դարձյալ Սևուկը թամբեցին մեզ համար։ Առաջինը նստեց մեծ եղբայրս։ Քշեց կալը գնաց, պարտեզի չորս կողմովը պտտվեց, դեպի մեզ եկավ թե չէ, ձեն տվինք՝ հապա դե մի չափ գցի։ Նա սկսեց Սևուկին զարկել ոտներով, մտրակով, ու Սևուկը վազեց մեր կողքից։
Մեծից հետո մյուս եղբայրս նստեց։
Նա էլ երկար ման եկավ, նույնպես մտրակով քշեց Սևուկին ու չափ գցեց սարի տակից։ Դեռ էլի էր ուզում ման գալ, բայց երրորդ եղբայրս խնդրեց, որ շուտով թողնի իրեն։ Երրորդ եղբայրս քշեց և՛ դեպի կալը, և՛ պարտեզի չորս կողմով, և՛ գյուղի միջով ու արագությամբ բաց թողեց սարի տակից դեպի գոմը։ Երբ մեզ հասավ, Սևուկը հևում էր, իսկ շլինքն ու ազդրերը քրտնքից սևացել էին։ Հերթն ինձ եկավ։ Ես ուզում էի եղբայրներիս զարմացնեմ, ցույց տամ, թե ոնց եմ քշում։
Սկսեցի քշել Սևուկին բոլոր ուժով։ Բայց Սևուկը չէր ուզում գոմից հեռանա։ Ինչքան տվի, ինչ արի-չարի, տեղիցը չշարժվեց, հենց վախում էր ու ետ-ետ գնում։ Ես բարկացա ու ինչքան ուժ ունեի, սկսեցի զարկել մտրակով ու ոտներով։ Աշխատում էի զարկել էն տեղերին, որ ավելի ցավ են տալի։ Մտրակը կոտրեցի ու ձեռիս մնացած կտորով սկսեցի գլուխը ծեծել։ Բայց Սևուկը էլ չէր ուզում գնալ։ Այն ժամանակ ես ետ եկա, ծառային խնդրեցի, որ մի ավելի ամուր մտրակ տա։ Ծառան ասավ. -Հերիք էր, ինչ քշեցիք, վեր եկեք, ինչո՞ւ եք տանջում անասունին։
Ես նեղացա.
— Ո՞նց թե, ես իսկի չեմ քշել։ Տես ինչպես չափ կգցեմ հիմի։ Դու միայն ինձ մի ավելի ամուր մտրակ տուր, ես սրան մի վառեմ։
Ծառան գլուխը թափ տվեց․
— Է՜հ, ախպեր, դուք խղճմտանք չունեք, դրան էլ ի՞նչ վառել կուզի։ Տեսեք, արդեն քսան տարեկան ձի է։ Տանջված անասուն է, հազիվ է շունչ քաշում։ Պառավել է, հասկանում եք, թե՞ չէ․ ա՛յ, Պիմենի պես պառավել է։ Մի՞թե կնստեիք Պիմենի մեջքին ու էդպես մտրակով կծեծեիք ուժիցը վեր, մի՞թե չէիք խղճահարվիլ։
Ես իսկույն հիշեցի Պիմենին և ականջ դրի ծառային։
Ձիուց իջա ու երբ մտիկ արի, թե ինչպես էին նրա քրտնած կողքերը բարձրանում ու ցածրանում, ինչպես էր պնչերով ծանր շունչ քաշում, հևում՝ մազթափ պոչը շարժելով, տեսա, որ վատ վիճակի մեջ էր։ Իսկ ես կարծել էի, թե նա էլ էր ինձ պես ուրախանում։ Այնպես մեղքս եկավ Սևուկը, այնպես մեղքս եկավ, որ սկսեցի քրտնած վիզը համբուրել, ներողություն .խնդրել, որ ծեծել եմ։ Այն օրվանից, ինչ մեծացել եմ, ես միշտ խղճում եմ ձիաներին ու, երբ տեսնում եմ նրանց չարչարելիս, հիշում եմ պառավ Սևուկին ու պառավ Պիմենին։
Առաջադրանք:
ա) Նկարագրե՛ք Պիմեն ծերունուն և հիմնավորե՛ք նրա կերպարի անհրաժեշտությունը պատմվածքի մեջ։
Եթե նա չլիներ փոքրիկ տղան չէր հասկանա իր սխալը և ներեղություն չէր խնդրի։
բ) Ընտրե՛ք և հիմնավորե՛ք այն մտքերը, որոնք արտահայտված են պատմվածքի գաղափարում, և հիմնավորե՛ք, թե ինչո՛ւ չեք ընտրել մյուս մտքերը։
Ձիերը վարելու համար են, և նրանք դրանից հաճույք են ստանում։
Մարդն ու կենդանին նույնը չեն, պետք չէ նրանց համեմատել։
Ծերությունը վերաբերում է և՛ կենդանիներին, և՛ մարդկանց։
Միշտ պետք է խղճով գործել։
Վարգը ձիու տարերքն է՝ երիտասա՞րդ է նա, թե՞ ծեր։
Ծեր կենդանին, ինչպես ծեր մարդը, հոգածության կարիք ունեն։
Թո՛ղ աստվածային օրհնությունը հարատև լինի հայ ընտանիքներում, և թո՛ղ Աստված Իր Ամենակարող Աջի հովանու ներքո պահի բոլոր մայրերին և զավակներին:
Ապրիլի 7-ը նաև մայրության և գեղեցկության օրն է, այդ օրը Ամենայն Հայոց Կաթողիկոսի հրահանգով հռչակվել է որպես մայրության օրհնության օր: Ապրիլի 7-ին եկեղեցիներում Ս. Պատարագ է մատուցվում և մայրության բերկրանքին սպասող կանանց օրհնության կարգ է կատարվում:
Ավետումն Սբ Աստվածածնի
Հայ Առաքելական եկեղեցում Ավետման տոնը անշարժ տոն է: Ավետել նշանակում է բարի լուր հաղորդել: Մի ավետիս, որ ստացավ Սուրբ կույս Մարիամը: «Վեցերորդ ամսին Գաբրիել հրեշտակը Աստծու կողմից ուղարկվեց Գալիլիայի մի քաղաք, որի անունը Նազարեթ էր, մի կույսի մոտ, որ նշանված էր Հովսեփ անունով մի մարդու հետ՝ Դավթի տնից: Եվ այդ կույսի անունը Մարիամ էր: Եվ հրեշտակը, գալով նրա մոտ, ասաց. «Ուրախացի՛ր, ո՛վ շնորհընկալ, Տերը քեզ հետ է… Մի՛ վախեցի՛ր, Մարիա՛մ, որովհետև Աստծուց դու շնորհ գտար: Եվ ահա՛ դու կհղիանաս և կծնես մի որդի և նրա անունը Հիսուս կդնես: Նա մեծ կլինի և Բարձրյալի որդի կկոչվի: … Ու նրա թագավորությունը վախճան չի ունենա»: (Ղուկ. Ա 26:33): Հրեշտակապետի ավետիսն անակնկալ էր Մարիամի համար, քանի որ նա դեռ տղամարդ չէր ճանաչել: Սակայն, իմանալով իրողությունն, ասաց. «Ահավասիկ ես մնում եմ Տիրոջ աղախինը…» (Ղուկ. Ա:38): Սա է Ավետման այն պատմությունը, որ փոխանցել է մեզ Սուրբ Գիրքը:
Հին եգիպտացիները առաջինն էին, ովքեր հայտնագործեցին թանաքի պատրաստման բաղադրատոմսը։ Քանի որ նրանք գրում էին պապիրուսի վրա, օգտագործում էին մրի և յուղի խառնուրդը։ Չինաստանում նույն այդ բաղադրատոմսը օգտագործում էին 2,5 հազար տարի առաջ։ Այստեղից էլ սկիզբ է առնում թանաքի պատմությունը։ Հռոմեացիները և հույները նույնիսկ մեր դարաշրջանից առաջ (3-րդ դարում) օգտագործում էին մի քանի տեսակի թանաք: Կարմիր «պալատական թանաք» պատրաստելու համար օգտագործում էին ծծմբային սնդիկ և ծիրանի ներկ: Սև թանաք ստանալու համար նրանք օգտագործում էին գունանկարչական սև ներկ, որթատունկ, մուր, փայտածուխ, մրգերի կորիզներ: Ավելի ուշ` եռացնում էին ծառերի աղաղակիր կեղևը։ Երկաթե թանաքի պատմությունը, որը հայտնի է նաև այժմ, սկսվում է 16-րդ դարից: Այդ թանաքը պատրաստվել է հետևյալ կերպ` ընկուզենու կամ կաղնու կեղևից, լաստենու արմատներից, «թանաքային ընկույզներից» (բույսերի տերևների վրա առաջացած պաթոլոգիական պալարներ) պատրաստել են եփուկ` թանաքային հյութ, այնուհետև նրա մեջ երկաթե կտորներ են ընկղմել, հետո` բուսախեժ `թանաքի ամրության համար, իսկ մածուցիկությունը նվազեցնելու համար ավելացրել են մեխակ, կոճապղպեղ, շիբ: 1876 թվականին քիմիկոս Կ.Բ. Շելեն կարողացավ կռահել թանաքի ստացման գաղտնիքը: Նա պարզեց, որ եփելու ժամանակ լաստենու կեղևից ջրի մեջ դաբաղաթթուներ էին լցվում, և երկաթը նրանց հետ առաջացնում էր թթու երկաթախառն աղեր: Ստացվում էր թույլ գունավոր լուծույթ, սակայն չորանալու ընթացքում, երբ երկաթը օքսիդանում էր, այն մգանում էր: Առաջացած երկաթի օքսիդը անլուծելի էր և դիմացկուն` լույսի ճառագայթների հանդեպ: Ժամանակը անցնում է, և թանաքի պատմությունը նույնպես չի դոփում տեղում: Մեր օրերում ստեղծվել են թանաքի բազմաթիվ տեսակներ, այդ թվում` այսպես կոչված «հավերժական» և անտեսանելի թանաքներ:
Այս շաբաթ սովորել ենք պատրաստել թելից ծիսական տիկնիկներ։ Գրել ենք հաշվոտվություն։ Համացանցից գտանք ամենա ամենա վերնագրով տեղեկություններ։ Երեքշաբթի օրը ընտրության ժամին խաղացինք խաղ և գնացինք հանդիպման։ Հադիպեցինք վրացուհու հետ նա մեզ պատմեց վրացական կինոների մասին։ Ռադիոի ժամին ընկեր Հայկազը կիսով չափ ծանոթացավ մեզ հետ և դասը ավարտվեց։ Ունեցել ենք համեղ օր և պատրաստել ենք պիցցա։ Նաև մասնակցել ենք քաղաքագիտական ակումբին։ Նախագծերի ժամին արել ենք շատ տարբեր օնլայն թեստ էր։ Ընթերցել ենք տարբեր հետաքրքիր ստեղծագործություններ։ Իսկ հինգշաբթի օրվա ընտրության ժամին հանդիպել ենք վրացի բանաստեղծուհու հետ։ Նա մեզ պատմել է վրացական ավանդույթները։ Ուրբաթ օրը կար ճամփորդություն ես, չեմ մասնակցել
Երբ պատերազմ սկսվեց, մի ոմն Լուիջի ասաց, թե ինքն ուզում է կամավոր գնալ պատերազմ: Բոլորը նրան շատ-շատ գովեցին: Լուիջին գնաց այնտեղ, ուր հրացաններ էին բաժանում: Դրանցից մեկը վերցնելով, ասաց. -Հիմա գնամ ու սպանեմ Ալբերտոյին: -Ալբերտոն ո՞վ է, -հարցրին նրան: -Թշնամի է,-պատասխանեց նա, -իմ թշնամին:
Նրան հասկացրին, թե նա պետք է սպանի որոշակի թշնամիների, և ոչ թե նրան, ում ինքն է ուզում: -Ի՞նչ է, -ասաց Լուիջին,-ինձ անգետի տեղ եք դրե՞լ: Այդ Ալբերտոն հենց որոշակի թշնամի է, այդ երկրից: Երբ իմացա, որ պատերազմում եք նրանց դեմ, մտածեցի՝ ե՛ս էլ եմ գալիս, այդպիսով կկարողանամ սպանել Ալբերտոյին: Դրա համար էլ եկել եմ: Ալբերտոյին ես ճանաչում եմ, տականքի մեկն է: Հին հաշիվներ են: Եթե չեք հավատում , մանրամասն կպատմեմ ամեն ինչ …
-Ուրեմն, -ասաց Լուիջին,-բացատրեք ինձ որտեղ է Ալբերտոն, որ գնամ ու նրան սպանեմ: Նրանք ասացին, թե չգիտեն: -Ոչինչ,-ասաց Լուիջին,-կգտնեմ: Վաղ թե ուշ, հո՛ կգտնեմ: Նրանք ասացին, թե այդպես չի կարելի, թե նա պետք է պատերազմի այնտեղ, որտեղ իրենք նրան կուղարկեն, և պետք է սպանի, ում պատահի.դա Ալբերտոն կլինի, թե մեկ ուրիշը, կարևոր չէ: -Տեսե՛ք,- իրենն էր պնդում Լուիջին,-պետք է, որ ես ձեզ պատմեմ: Որովհետև այդ Ալբերտոն ուղղակի սրիկա է, ու լավ եք անում, որ պատերազմում եք նրա դեմ: Բայց նրանք չուզեցին լսել: Լուիջիին չէր հաջողվում նրանց համոզել իր իրավացիությունը: -Ներեցեք, ձեր ասելով, եթե սպանեմ մի թշնամու կամ մեկ ուրիշի, նույն բա՞նն է: Իսկ ինձ դուր չի գալիս սպանել մի մարդու, ով գուցե Ալբերտոյի հետ ոչ մի կապ չունի: Նրանք համբերությունը կորցրին: Ինչ-որ մեկը նրան բացատրեց շատ պատճառներ և թե ինչպես են պատերազմները լինում, թե որևէ մեկը չի կարող գնալ պատերազմ միայն փնտրելու համար իր ուզած թշնամուն:Լուիջին թոթվեց ուսերը: -Եթե այդպես է,- ասաց,- դա ինձ ձեռք չի տալիս: -Լա՛վ էլ ձեռք տալիս է,-գոռացին նրանք,-առա՜ջ, մար՜շ, մե՛կ-երկու, մե՛կ-երկու: Ու նրան ուղարկեցին պատերազմի դաշտ:Լուիջին գոհ չէր: Սպանում էր թշնամիների հենց այնպես, տեսնելու, թե արդյո՞ք կհանդիպի նաև Ալբերտոյին, ում կարող էր սպանել, կամ նրա ազգականերից մեկին: Ամեն մի թշնամու համար, որ սպանում էր, մի մեդալ էին տալիս նրան, բայց ինքը գոհ չէր: «Եթե Ալբերտոյին չսպանեմ,- մտածում էր,- դուրս է գալիս, այսքան մարդու անտեղի սպանեցի»: Ու խղճի խայթ էր զգում: Մինչ այդ, նրան տալիս էին մեդալ մեդալի հետևից, որոնք ձուլված էին զանազան մետաղներից: Լուիջին մտածում էր. «Էսպես սպանելով, այսօր չէ, վաղը, թշնամիները կպակասեն ու էդ սրիկայի հերթն էլ կհասնի»: Սակայն, նախքան Լուիջին Ալբերտոյին կգտներ, թշնամիները հանձնվեցին: Խղճի խայթ էր զգում, որ զուր տեղն այդքան մարդ է սպանել, ու քանի որ խաղաղություն էր կնքվել, իր բոլոր մեդալները լցրեց մի տոպրակի մեջ և պտտվեց թշնամիների երկրում և դրանք նվիրեց մեռածների զավակներին ու կանանց: Այդպես շրջելով, մեկ էլ, հանկարծ, գտավ Ալբերտոյին: -Լավ,- ասաց,- լավ է ուշ, քան երբեք: Ու սպանեց նրան: Նրան ձերբակալեցին, դատեցին մարդասպանության մեղադրանքով ու կախեցին: Դատի ժամանակ նա անընդհատ կրկնում էր, որ այդ մարդուն սպանել է իր խղճի հանգստության համար, բայց նրան ոչ ոք չլսեց:
Մեղադրիր Լուիջիին կամ արդարացրու:
Ինչ է խիղճը ըստ քեզ
Ըստ ինձ խիղճը դա այն է երբ մեկը քեզ վատություն է անում ոու դու ցանկանում ես նրանից վրեժ լուցես։
Երկրի վրա իջավ խորհրդավոր սուրբ գիշերը` մեծ ուրախություն պարգևելով մարդկանց: Բեթղեհեմի լքված քարայրերից մեկում ծնվեց աշխարհի Փրկիչը: Ականջ դնելով հրեշտակների երգեցողությանը` հովիվները փառաբանում և երախտագիտություն էին հայտնում Աստծուն, հետևելով ուղեցույց աստղին` մոգերը հեռավոր արևելքից շտապում էին` խոնարհվելու Աստվածային Մանկանը: Ոչ միայն մարդիկ, այլև քարայրը շրջապատող ծառերն ու ծաղիկներն էին յուրովի մասնակցում մեծ խորհրդին: Նրանք ուրախ տարուբերվում էին` ասես խոնարհվելով Օրհնյալ Մանկանը: Բոլորն էլ ցանկանում էին տեսնել նորածին Փրկչին. ծառերն ու թփերը տարածում էին իրենց ճյուղերը, ծաղիկները` բարձրացնում գլուխները` ջանալով տեսնել քարայրի ներսը: Բոլորից երջանիկ էին քարայրի մուտքի մոտ կանգուն երեք ծառերը, նրանց լավ տեսանելի էր մսուրը և այնտեղ պառկած Մանուկը` շրջապատված հրեշտակների դասով: Այդ ծառերն էին` սլացիկ արմավենին, հրաշալի բուրող ձիթենին և համեստ, կանաչ եղևնին: Եվ ահա լսվեց հետևյալ խոսակցությունը. — Գնանք մենք էլ խոնարհվենք Աստվածային Մանկանը և նրան մատուցենք մեր նվերները, — ասաց ձիթենին` դիմելով արմավենուն: — Ինձ էլ տարեք ձեզ հետ, — ամաչկոտ ասաց համեստ եղևնին: — Ո՞ւր` մեզ հետ, — արհամարհանքով նայելով նրան` հպարտորեն ասաց արմավենին: — Իսկ դու ի՞նչ նվեր կարող ես տալ Աստվածային Մանկանը, — ավելացրեց ձիթենին: — Դու ի՞նչ ունես. միայն ծակող ասեղներ և զզվելի կպչուն խեժ: Լռեց խեղճ եղևնին և հնազանդորեն ետ քաշվեց` չհամարձակվելով մտնել քարայր: Սակայն հրեշտակը լսեց ծառերի խոսակցությունը, տեսավ թե արմավենու և ձիթենու հպարտությունն ու գոռոզությունը, թե եղևնու համեստությունը: Հրեշտակը խղճաց եղևնուն և կամեցավ օգնել նրան: Փարթամ արմավենին խոնարհվեց Մանկանը և Նրան տվեց իր շքեղ պսակի լավագույն տերևը. — Թող այն Քեզ զովություն պարգևի շոգ օրերին, — ասաց նա: Իսկ ձիթենին խոնարհեց իր ճյուղերն ու հոտավետ յուղ կաթեցրեց, և ամբողջ քարայրը լցվեց անուշ բույրով: Եղևնին հետևում էր նրանց տխուր, սակայն` առանց նախանձի: «Նրանք իրավացի են, ինչպե՞ս կարող եմ համեմատվել նրանց հետ: Ես այնքան խեղճ եմ, չնչին, արդյո՞ք արժանի եմ մոտենալու Աստվածային Մանկանը», — մտածում էր նա: Սակայն հրեշտակն ասաց նրան. — Քո համեստությամբ ինքդ քեզ նվաստացնում ես, սիրելի եղևնի, սակայն ես քեզ կմեծարեմ և քույրերիցդ ավելի լավ կզարդարեմ: Եվ հրեշտակը երկնքին նայեց, մութ երկինքը փայլեց պայծառ աստղերով: Հրեշտակը նշան արեց, և աստղերը մեկը մյուսի ետևից սկսեցին թափվել ցած, ուղիղ եղեևնու կանաչ ճյուղերի վրա, և շուտով եղևնին փայլեց վառ կրակներով: Իսկ երբ Աստվածային Մանուկն արթնացավ, Նրա ուշադրությունը գրավեցին ոչ թե քարայրի սքանչելի բույրը և արմավենու շքեղ հովհարը, այլ փայլփլուն եղևնին: Մանուկը նայեց եղևնուն, ժպտաց և թաթիկները մեկնեց դեպի եղևնին: Հրճվեց եղևնին, սակայն չհպարտացավ, չմեծամտացավ և իր ողջ փայլով ջանաց լուսավորել ստվերում կանգնած ձիթենուն և արմավենուն: Չարին նա պատասխանեց բարով: Իսկ հրեշտակը տեսավ դա և ասաց. — Սիրելի եղևնի, դու բարի ես, և դրա համար էլ կպարգևատրվես: Ամեն տարի այդ նույն ժամանակ դու կզարդարվես լույսերի փայլով, և թե երեխաները, թե մանուկները կուրախանան` նայելով քեզ: Եվ դու, համեստ, կանաչ եղևնի, այսուհետև կդառնաս Սբ. Ծննդյան ուրախ տոնի խորհրդանիշը: Աղբյուրը
Գյուղացու մահը մոտեցել էր: Նա ուզում էր, որ իրենից հետո որդիները լավ հողագործ դառնան: Նրանց հավաքեց ու ասաց. «Սիրելի՛ զավակներ, ես մի խաղողի վազի տակ գանձ եմ թաղել»: Հենց որ հայրը մահացավ, որդիները շտապ վերցրին բահերն ու թիերը և իրենց ամբողջ հողամասը մի լավ փորեցին: Ճիշտ է, նրանք գանձ չգտան, բայց այգին առատ բերք տվեց: Առաջադրանք: Ինչ է սովորեցնում առակը:
Այս առակը սովորեցնում է, որ չպետք է միանգամից գնալ գանձի ետևից կարելի է նաև քո երկիրը մշակելով և բերգատու սարքելով գտնել այդ գանձը։
Եզոպոսի «Եղջերունուխաղողը» առակը։
Եղջերուն, որսորդներից փախչելով, թաքնվեց խաղողի այգում: Որսորդներն անցան կողքով, և եղջերուն վճռեց, որ այլևս չեն նկատի իրեն և կրծոտեց խաղողի տերևները: Բայց որսորդներց մեկը շուռ եկավ, նկատեց նրան, վերջին նետով նշան բռնեց և վիրավորեց եղջերուին: Զգալով մոտալուտ մահը` եղջերուն հառաչելով ինքն իրեն ասաց. «Տեղս է, խաղողի վազն ինձ փրկեց, իսկ ես ոչնչացրի այն»:
Առակս կարելի է վերագրել այն մարդկանց, ովքեր նեղացնում են իրենց օգնականներին, որի համար էլ Աստված պատժում է նրանց: Առաջադրանք: Ի՞նչ հասկացար առակից: Ինչի՞ մասին է այն:
Հասկացա որ Աստված պատժում է նրանց
Վիլյամ Սարոյան «Վիրավոր առյուծի պատմությունը»
Մեծ հավակնություններ ունեցող փոքր մարդկանց իրենց արժանի տեղը ցույց տալու համար նա մեկ այլ պատմություն էր պատմում որսորդի գնդակից վիրավորված առյուծի մասին, որ ցավից ոռնում էր և մահվան դուռն էր հասել: Առյուծին է մոտենում փոքրիկ, դանդաղաշարժ կրիան և հարցնում. – Ի՞նչդ է ցավում: – Որսորդն է վիրավորել, – պատասխանում է առյուծը: Կրիան բարկանում է և ասում. – Թող չորանան այն մարդու թևերը, որ վնասում են երկրի երեսին ապրող մեզ նման հրաշալի արարածներին: – Կրիա եղբայր, – պատասխանում է առյուծը, – պետք է ասեմ, որ որսորդի հասցրած վերքն ավելի քիչ է ինձ տանջում, քան այն, ինչ հենց նոր ասացիր: Այդ ասելով՝ առյուծը հոգին ավանդում է: Նույն բանի շուրջ նա մեկ այլ պատմություն էլ էր պատմում կամրջով անցնող փղի ականջը մտած լվի մասին: – Ընկերս, – ասում է լուն, – երբ մեզ նման հսկաներն անցնում են կամրջի վրայով, այն ցնցվում է մեր հզորությունից:
Կարդա՛ հեքիաթը:
Կար-չկար, մի շատախոս կոշիկ կար։ Աջ ու ձախ նա անընդհատ պատմում էր այն ճանապարհների մասին, որտեղով անցնում էր։ Բայց շատախոս լինելուց բացի, նա նաև մի քիչ գլուխգովան էր։ Միայն գեղեցիկ ճանապարհների մասին էր պատմում։ Մի օր էլ քարերը որոշեցին պատժել նրան, քանի որ իրենց մասին նա չէր պատմում երբեք։ Քարքարոտ մի ճանապարհի վրա կոշիկի թաթը սոսնձից պոկվեց։ Բավական չէր, որ շատախոսությունից բերանը հազիվ էր հասցնում փակել, հիմա արդեն դա էլ չէր կարողանում։ Հենց լռում էր, բաց բերանը փոշի ու կեղտ էր լցվում։ Կոշիկը հասկացավ, որ պետք է բերանը փակ պահի ու չխոսի, որ մաքուր մնա։ Նա դադարեց խոսել։ Հիմա միայն անհրաժեշտության դեպքում էր ինչ-որ բան ասում։ Մի քանի օր շատախոս կոշիկը պարապ մնաց, ոչ մի ճանապարհ չգնաց, մինչև նրա տերը որոշեց նրան տանել «բժշկի»՝ կոշկակարի մոտ։Կոշկակարը խնամքով մաքրեց կոշիկը, սոսնձեց այն ու գերազանց վիճակում վերադարձրեց տիրոջը։ Կոշկի տերը ուրախ-ուրախ հագավ իր փայլփլուն կոշիկները և ճանապարհ ընկավ։
Այս անգամ արդեն ամբողջ ճանապարհին կոշիկը միայն քթի տակ ճռճռում էր։ Ու արդեն, երբ տուն հասան, կոշիկը սկսեց պատմել ոչ միայն սիրուն ու մաքուր ճանապարհների, այլ նաև քարքարոտ ու փոշոտ ճամփաների մասին։
Վատ ընկերը
Երկու ընկեր գնացին անտառ որս անելու, հանկարծ նրանց առաջ մի արջ դուրս եկավ: Ընկերներից մեկը ծառը բարձրացավ, իսկ մյուսը պառկեց գետնին, շունչն իրեն քաշեց, որ արջը կարծի, թե նա մեռած է: Արջը մոտեցավ նրան, հոտոտեց և մեռած կարծելով՝ թողեց, գնաց: Այդ ժամանակ ընկերը ծառից իջավ ու ծիծաղելով հարցրեց. -Արջը քո ականջին ի՞նչ ասաց. -Արջն իմ ականջին ասաց, որ մյուս անգամ քեզ նման ընկերոջ հետ որսի չգնամ, որ վտանգ պատահելիս մենակ չթողնի ու փախչի:
Առաջադրանք: Ի՞նչ է առակը:
Առակում հեքիաթների նման երկար և մանրամանսն չի խոսվում։ Առակում ստեղծվում է է մի քանի տողով և բուն իմաստն է արտահայտում։
Առաջադրանքներ: 1.Պատմվածքը բաժանիր հատվածների և վերնագրիր: 2.Քո կարծիքով, որ հատվածն էր ա) ամենագեղեցիկը բ) ամենահուզիչը: 3. Բացատրիր միտքը: Դու քո ջահելությամբ ուրախացիր,- ասում էին արեգակի ճառագայթները եղևնուն։- Ուրախացի՛ր քո առողջ, քո ջահել կյանքով։
Նրանք ցանկանում էին եղևնուն զգուշացնել, որ նա ուրախանա ապրի իրա կյանքով հետո նոր մտածի, որ քեզ կտրեն և ուրախանան քեզանով, ապրիր ինչքան կարող ես ուրախությամբ։ Լեզվական աշխատանք: 1. Հատվածում ընդգծիր բարդ բառերը: Եկան երկու զուգված ծառաներ, եղևնին վերցրին ու տարան մի հիանալի մեծ դահլիճ։ Այստեղ պատերին դիմանկարներ էին կախված, իսկ հախճասալե մեծ վառարանի որմնախորշերում դրված էին չինական սափորներ, որոնց կափարիչներին առյուծներ էին նկարված։ Ամենուրեք շարված էին ճոճաթոռներ, մետաքսով ծածկված բազմոցներ և խոշոր սեղաններ, որոնց վրա լցված էին նկարազարդ գրքեր ու խաղալիքներ՝ «հարյուրավոր թալեր արժողությամբ». համենայն դեպս, այդպես էին ասում երեխաները։ 2. Բառարանի օգնությամբ բացատրիր բառերը:
Հարցեր և առաջադրանքներ: 1. Անհասկանալի բառերը դուրս գրիր և բառարանի օգնությամբ բացատրիր:
Հետզհետե ֊ աստիճանաբար, կամաց֊կամաց
2. Բարձը՜ր, բարձը՜ր անմատչելի ժայռերում արծիվը հյուսել էր իր բունը։ Այնտեղ, ժայռի բարձունքին, մի պատռվածքում, մի ծերպում ծեփված կպած էր նա և սառը հողմից, հյուսիսի սառցեղեն շնչից նրան պաշտպանում էր ժայռը իր քարեղեն կրծքով։ Նա շինված էր ուռենու ոստերից ու փաթաթված-պատած ամուր ձիու մազով։ Մայր արծիվը խնամքով օթևան էր շինում իր սերնդի համար։ Եվ ջանում էր շինել հաստատուն, հարմար ու տաք։ Հատվածում ընդգծիր ածանցավոր բառերը: 3.Համաձա՞յն ես այս մտքին` Դու կլինես հզոր ու գեղեցիկ նրա պես, բայց լսիր, զավակս, չմոտենաս, երբեք չմոտենաս մարդկային բնակարանի, որովհետև մարդ ասված հրեշի չարությանն ու խորամանկությանը չափ ու սահման չկա: Հիմնավորիր պատասխանդ:
Ես մարդ եմ, բայց միևնույնն է համաձայն եմ, այսինքն ինչպես նշվում է այստեղ մարդ ասվածը հրեշի չուրությանն ու խորամանկությանը չափ ու սահման չունի, այո այս կյանքում ինչպես ապրում են մարդիկ այնպես էլ ապրում են կենդանիները և թռչունները։ Ուղակի մարդիկ ունեն խելք ունեն ուղեղ իսկ կենդանիները և թռչունները չունեն։ Ճիշտ է ասացի մարդիկ ունեն ուղեղ բայց մարդիկ ոչ միայն սպանում են կենդանիներին այլ նաև մարդկանց, այսպիսով միևնունն է թռչունները ունեն ուղեղ թե ոչ միևնույն է մարդը և ֆիզիկապես և հոգեպես ավելի ուժեղ է։
Հոր նամակը իր և իր ուսուցչում մասին էր։ Հայրը ցանկանում էր տղային ասել որ տղան շատ սիրի իր ուսուցչուն։
Ինչ՞ էր ուզում ասել հայրը այդ նամակով:
Հայրը ուզում էր ասել որ տղայի ուսուցիչը չունի ոչ մի հարազատ բացի իր սովորողներից։ Որ երեխաները պետք շատ սիրեն իրենց ուսուցչուն։ Ինչ՞ ասաց ուսուցիչը իր խիստ, բայց բարի ձայնով։ Ո՞վ է քեզ համար լավ ուսուցիչը։
Ինձ համար լավ ուսուցիչը նա է որ քեզ սովորեցնում է մանրակրկիտ և սիրով է քեզ բացատրում։
Ի՞նչ կյանքի դասեր էս քաղել քո ուսուցիչներից։ Ո՞վ է քո սիրելի ուսուցիչը, և ինչու՞։ Ո՞ր առարկան ես ամենաշատը սիրում, և արդյոք դա պայմանավորված է ուսուցչով:
Ես ամենաշատը սիրում եմ մայրենի և մաթեմատիկա առարկաները։
Քեզ ինչ օգուտ տվեց այս պատմությունը։
Ես հասկացա, որ ուսուցիչը ունի միայն քեզ և
Քո կարծիքով հոր նամակը տղային ինչպիսի՞ դաս տվեց։
Իմ կարծիքով հար նամակը կարդալուց հետո տղան ուրիշ վերաբերմունք կունենա իր ուսուցչի հանդեպ։ Եվ ավելի սիրով կնայի իր ուսուցչին։
Ինչպե՞ս կբացատրես նամակի իմաստը։
Այս նամակի իմաստը այն է, որ այն երեխաները ովքեր սովորում են և կարդացին այս նամակը պետք է իրենց վերաբերմունքը փոխեն իրենց ուսուցիչների հանդեպ։ Եվ ավելի շատ սիրեն իրենց։
Ես կրթահամալիրում եմ մանկապարտեզից: Շատ եմ սիրում իմ դպրոցը, շատ եմ սիրում մեր դպրոցի ծեսերը ՝ հարիսայի, ղափամայի, թթուդրիկի և այլն: Այստեղ բոլորս ունենք ազատ խոսքի իրավունք: Կարողանում ենք ազատ արտահայտվել, քննարկել, վերլուծել: շատ եմ սիրում մեր ճամփորդությունները, որոնք մեզ շատ բան են սովորեցնում:Ուզում եմ պատմել կրթահամալիրում իմ սիրած վայրի` գրադարանի մասին։ Այստեղ շատ հանգիստ, խաղաղ միջավայր է, և տիրում է լռություն։ Այդքան այցելուներ ունի, բայց մեկը մյուսին չի խանգարում: Ազատ ժամերին ես միշտ լինում եմ գրադարանում, կարդում եմ, դասերս եմ պատրաստում, խանգարող ոչ մի բան չի լինում Գրադարանում կան շատ գրքեր։ Բոլոր նոր գրքերը կարելի է գտնել մեր գրադարանում: Գրադարանի առաջին հարկի ընթերցասրահը ևս շատ եմ սիրում, կարելի է նստել հատակին դրված բարձերին և կարդալ կամ աշխատել: Ինձ համար շատ սիրելի է մարմարյա սրահը, որի նմանը ոչ մի տեղ չկա, այն մեծ է, լուսավոր է, այստեղ մենք երգում ենք, պարում ենք, նվագում ենք:
Առաջադրանք։ Կարդալ նամակը, հասկանալ, վերլուծել:Համաձայն եք «Մի՛ վախեցիր կորցնելուց. ոչ մի լավ բան երբեք չի կորչում» մտքի հետ, եթե այո, ինչու, եթե ոչ, ինչու:
Այո համաձայն եմ։ Համաձայն եմ, քանի որ եթե այն ինչ կորչում է ուրեմն նա լավ բան չէ։ Երբեք լավ բանը չի կորչում, այն միշտ մնում է քեզ հետ։ Եթե դու մտացում ես, որ այն ինչ որ ունեիր լավներ ւ նա գնացել է կամ կորել, ապա եթե նա լավը լիներ չէր գնա։
Ես սովորում եմ <<Մխիթար Սեբաստացի>> կրթահամալիրում մանկապարտեզից: Ես շատ եմ սիրում իմ դպրոցը: Եվ նաև շատ եմ սիրում մեր դպրոցի ծեսերը ՝ հարիսան, ղափաման, թթու դրիկ և այլն: Այս դպրոցում երեխան ունի ազատ խոսքի իրավունք: Ես սեբաստացի եմ, քանի որ այստթղ եմ հաճախել մակապարտեզ և մինչ այսօր սովորում եմ այս դպրոցում: Արդեն 9տարի է ես սեբաստացու սան եմ: Ես երբ եկա մանկապարտեզ այս դպրոցում, ես արդեն իսկ այդ վարկյանից դարձա սեբաստացի: Ես սեբաստացի եմ և դա արդեն 9 տարի է: Եկող տարի ես արդեն տեղափոխվելու եմ ավագ դպրոց: Ես ներկա պահին 8֊րդ դասարան եմ և մինչ այսօր ես ցանկություն չեմ ունեցել տեղափոխվել մեկ այլ դպրոց:
Հնում համարվել է ծիսական և տոնական կերակուր։ Պատրաստել են հանդիսավոր օրերին (հարսանիք, ժողովրդական տոներ և այլն)։ Կճուճի մեջ թոնրում ողջ գիշեր եփելուց հետո կերել են մեծ մասամբ կիրակի առավոտյան։ Համարվում է Հայաստանի ազգային ճաշատեսակը։
Մխիթար (ավազանի անունը՝ Մանուկ) Սեբաստացին սովորել է Սեբաստիայի Սբ. Նշան, ապա՝ Էջմիածնի, Սևանի, Կարինի վանքերում։ 1676 թվականի Հունվարի 17-ին, Սեբաստյա քաղաքում ծնվեց Մանուկը` Պետրոսի և Շահրիստանի զավակը: Հետագա տարիներին նա իր ծնողների շնորհիվ ստացավ բարձրորակ կրթություն, որը իրեն կպատրաստեր հետագայում ընտանեկան առևտուրը շարունակելու համար: Դեռ վաղ տարիքից Մանուկը երազում էր դառնալ քահանա:
Սա իմ պապկն է։ Նա պայքարել է նրա և բելերի ազատության և ապագայի համար։
Ես ինչպես բոլորը ունեմ երկու պապիկ նրանցից մեկը մահացել է 2010թ։ Նա արցախյան պատերազմի հետոս է։ Նա մասնակցել է 1992 թ․-ի պատերազմի և հաղթած ետ է եկել։ Ես այդքան էլ չեմ հիշում իմ պապիկիս, քանի որ երկու տարեկան հասակում եմ եղել երբ նա մահացել է։ Իսկ այս հասակում միայն նկարներով եմ նրան պատկերացնում։ Նա Աստծու փառքով է ողջ մնացել պատերազմի ժամանակ, քանի որ նա երկու անգամ վիրավորվել է պատերազմի ընթաղքում։ 1992թ․ սեպտեմբերի 18-ին Վաղուհաս գյուղի համար մղվող մարտերից մեկի ժամանակ նա ստացել է գլխուղեղի ցնցակաթված (կոնտուզիա) և նա չի հանձնվել ու նորից մնացել է շարքում։ Ես հիմա Աստծուն շնորհակալ եմ, որ գոնե այդ 2 տարիս իրա հետ եմ անցկացրել։ Ես նրան սիրում եմ և կսիրեմ։
Համոզի՞չ են հարցադրումները: Ոչ ոք պարտավոր չէ ինչ-որ բան անել քեզ համար: Այո ես համաձայն եմ այսխոսքիհետ ոչ ոք պարտավոր չէ ոչ ոք չունի այդպիսի պարտավորություն։ Եթե ինչ-որ մեկը քեզ սիրում ու գնահատում է, ուրեմն դու արժանի ես:
Այո ես համաձայն եմ այս խոսքի հետ, որ եթե մեկը քեզ սիրում և գնահատում ես ուրեմն դու քո մեջ մի բան ունես, որը գոնե մեկ հոգի գնատում է։ Դու ավելի լավը պետք է դառնաս միայն քեզ համար:
Այո այս խոսքի հետ էլ եմ համաձայն, դու դառնում ես լավը քո համանր ոչ թե ուրիշների։ Դու լավը կլինես քո վրա աշխատելով։
Ոչ ոք պարտավոր չէ քեզ հենց այնպես հարգել, ընկերություն անել քեզ հետ, սիրել, ապահովել քո զարգացումը:
«Ինչու՞ իմ բոլոր ազգականները միշտ ետ-ետ են գնում, – մտածեց մի անգամ երիտասարդ խեցգետինը. – Ես չեմ ուզում այդպես ման գալ. Ուզում եմ սովորել առաջ քայլել, ինչպես գորտերը: Ու թող պոչս չորանա, եթե ես չհասնեմ այդ իմաստությանը»: Այսպես միտք արեց երիտասարդ խեցգետինը և բոլորից ծածուկ սկսեց վարժություններ անել իր հարազատ առվակի քարերի մեջ: Օհ, ինչքա՜ն չարչարվեց առաջին օրերը, դիպչում էր ամեն ինչի, ճանկռտում և սեղմում էր իր զրահը և համարյա ամեն րոպե ինքն իր ոտքն էր տրորում ու ցավեցնում:
Բայց կամաց-կամաց գործն ավելի ու ավելի էր առաջ գնում, որովհետև ցանկության դեպքում ամեն-ինչ կարելի է սովորել: Եվ ահա հասավ այն օրը, երբ զգաց, որ չի խայտառակվի, եթե ցույց տա իր արվեստը ազգակիցներին: Սպասեց, որ ամբողջ ընտանիքը հավաքվի և ասաց. – Հապա մի նայեք… Ու արագ վազեց նրանց առջևից, և այն էլ ի՜նչպես… Ոչ-թե ետ-ետ, այլ առաջ, գորտի պես: Տեսնելով այդ, մայրը սկսեց լաց լինել: -Ախ, տղա՜ս, տղա՜ս,- գոչեց նա,- դու խելք ունե՞ս, թե՞ չէ: Ուշքի եկ, քայլիր, ինչպես սովորեցրել է քեզ քո հայրը և ինչպես սովորեցրել եմ ես՝ քո մայրը: Քայլիր, ինչպես քայլում են քո եղբայրներն ու քույրերը. Չէ՞ որ նրանք քեզ այնքա՜ն են սիրում: Իսկ սիրող քույրերն ու եղբայրները այդ ժամանակ ծիծաղում էին նրա վրա, ծաղրում էին և ծամածռություններ անում: Հայրը բարկությամբ նայում էր որդուն և լուռ մնում: Երկար ժամանակ լուռ էր, հետո ասաց. – Դե, հերիք է: Ուզու՞մ ես մնալ մեզ հետ՝ քայլիր ինչպես բոլոր խեցգետինները: Ուզու՞մ ես քո խելքով ապրել՝ առուն մեծ է, գնա ո՛ր կողմն ուզում ես, միայն թե ետ չգաս: Քաջ խեցգետինը շատ էր սիրում իր ծնողներին, բայց նա այնքան համոզված էր, թե ինքն իրավացի է, որ ոչ մի վայրկյան չտատանվեց: Նա գրկեց մորը, մնաս բարով ասաց հորը, հրաժեշտ տվեց եղբայրներին և քույրերին ու հեռացավ:
Պարզ ու հասկանալի է, որ այս անգամ նրա մտքով իսկ չանցավ ետ-ետ քայլել, ինչպես որ պետք է քայլեն սովորական խեցգետինները, այլ գորտերը՝ անբաժան սանամայրերը, որ հավաքվել էին տերևի տակ բամբասելու, տեսան, ու քիչ էր մնում զարմանքից պապանձվեին: – Մամմա միա,- գոչեց մի գորտ, – աշխարհի վերջն է եկել… Մի նայե՛ք, չէ, դուք մի նայեցե՛ք, այս խեցգետնին: Դե ի՞նչ… փորձեք հիմա ինձ հետ վիճել… – Ոչ մի հարգանք դեպի մեծերը,- ավելացրեց մի ուրիշ գորտ: -Տես մի է՜… Տես մի է՜… -ավելացրեց երրորդը: Իսկ փոքրիկ խեցգետինը գնում էր ու գնում միշտ դեպի առաջ, միշտ առաջ, իր ճանապարհով: Հանկարծ նա լսեց, որ ինչ-որ մեկը կանչում է իրեն: Մեծ քարի մոտ կանգնած էր մի խոշոր ծեր խեցգետին: Կանգնած էր մեն-մենակ և այնպես տխուր էր ու մռայլ, որ դժվար է նկարագրել: -Բարև ձեզ,- ասաց խեցգետնիկը: Ծեր խեցգետինը զննեց նրան երկար հայացքով և հառաչելով ասաց.
-Դե՞, իսկ հետո՞ ինչ ես մտադիր անելու. Եթե կուզես իմանալ, երիտասարդ հասակում ես էլ էի երազում խեցգետիններին քայլել սովորեցնել: Եվ ահա տե՛ս, թե ինչ օրի եմ: Ապրում եմ մեն-մենակ, և ամեն մի խեցգետին ավելի շուտ իր լեզուն կկծի, քան թե ինձ մի խոսք կասի: Ինձ լսիր, քանի դեռ ուշ չէ, կոտրիր ինքդ քեզ, ապրիր, ինչպես բոլորը, և երբևէ դու ինձանից շնորհակալ կլինես խորհուրդիս համար: Խեցգետնիկը չգիտեր՝ ինչ պատասխաներ այս խոսքերին. նա լռեց, բայց սրտի խորքում մտածում էր. «Ոչ, ես իրավացի եմ»: Նա միառժամանակ կանգնած մնաց ծերունու առջև, հետո քաղաքավարի հրաժեշտ տվեց նրան և թեթև սրտով գնաց իր ճանապարհով: Արդյոք հեռու՞ կգնա: Կունենա՞ հաջողություն: Կկարողանա՞ ուղղել այլանդակությունները, որ դեռ այնքան շատ կան մեր աշխարհում: Ոչ ոք չգիտե այդ: Ես էլ չգիտեմ: Որովհետև մինչև այսօր մեր խեցգետնիկը դեռ էլի արիությամբ առաջ է գնում և հավատում, որ ինքն իրավացի է այնպես, ինչպես հավատում էր առաջին օրը: Իսկ մեզ մնում է ամբողջ սրտով ցանկանալ նրան՝
Բարի ճանապարհ…
Առաջադրանք: ա) Ընտրե՛ք այն մտքերը, որոնք արտահայտում են պատմվածքի գաղափարը, համապատասխանում են հեղինակի ասելիքին և հիմնավորե՛ք։
Պետք չէ դեմ գնալ բնությանը։
Հասարակությունը չի հանդուրժում առանձնացողին։
Դու ավելին չես, քան քո ազգակիցներդ։
Միշտ լինում են անհատներ, ովքեր այլ կերպ են մտածում։
Հասարակության առաջընթացը ապահովում են նրանք, ովքեր առաջ են շարժվում։
Պետք չէ մեծամիտ լինել և քեզ յուրահատուկ ներկայացնել։
բ) Հիմավորե՛ք պատմվածքի վերջին նախադասության ընդգծումը։ Դուք որ միտքը կընդգծեիք և ինչու։ Բարի ճանապարհ…
Այստեղ <<բարի ճանապարհ>> ասելով ես հասկանում եմ որ նրան մաղթում էին հաջողություն իր բռնած գործին և թող հասնի իր ուզածին։
Մի որբ երեխա՝ ցնցոտիներ հագած` կուչ էր եկել հարուստ տների պատերի տակ: Մեջքը հենել էր մի հարուստ տան պատին և մեկնել էր ձեռքը դեպի մարդիկ: Նոր էր բացվել գարունը, մոտակա սարերը կանաչին էին տալիս, և գարնան անուշ արևը բարի աչքերով էր նայում ամենքին: Մայթերով անցուդարձ էին անում մարդիկ, և ոչ մի մարդ չէր նայում, չէր ուզում նայել խեղճ ու որբ երեխային: Երբ արևը կամաց-կամաց թեքվում էր մոտավոր կանաչ սարերի հետևը, սկսեց փչել մի ցուրտ քամի, և երեխան դողում էր՝ խե՜ղճ ու անտուն:
-Ախ, կարմիր արև, բարի՜ արև, դու էիր միայն ինձ տաքացնում, հիմա ո՞ւր ես գնում, թողնում ես ինձ մենակ՝ այս ցրտին ու խավարին. ես մայր չունեմ. ես տուն չունեմ, ու՞ր գնամ, ու՞մ մոտ գնամ… Վեր առ, տար ինձ քեզ հետ, անու՜շ արև… Լալիս էր երեխան լուռ ու մունջ, և արցունքները գլոր-գլոր սահում էին նրա գունատ երեսից: Իսկ մարդիկ տուն էին դառնում, և ոչ ոք չէր լսում ու տեսնում նրան, ոչ ոք չէր ուզում լսել ու տեսնել նրան…
Արևը սահեց անցավ սարի մյուս կողմը, և էլ չերևաց: -Բարի՜ արև, ես գիտեմ, դու գնացիր քո մոր մոտ… Ես գիտեմ, ձեր տունը ա՜յս սարի հետևն է, ես կգամ, կգամ քեզ մոտ, հիմա, հիմա…
Եվ խեղճ երեխան դողալով՝ հարուստ տների պատերը բռնելով, գնա՜ց, գնա՜ց, քաղաքից դուրս ելավ: Հասավ մոտավոր սարին. դժվար էր վերելքը, քարեր ու քարեր, ոտքը դիպչում էր քարերին, խիստ ցավում. բայց նա ուշադրություն չդարձնելով բարձրանում էր անընդհատ:
Մութն իջավ և կանաչ սարը սևերով ծածկվեց: Սարի գլխին փայլփլում էին աստղերը՝ կանչող, գուրգուրող ճրագների պես: Փչում էր սառը, խիստ քամին, որ ձորերի մեջ ու քարափների գլխին վայում էր. երբեմն թռչում էին սև գիշերահավերը, որոնք որսի էին դուրս եկել: Երեխան անվախ ու հաստատուն քայլերով գնում էր վերև, բա՜րձր, միշտ բա՜րձր. և հանկարծ լսեց շների հաչոց, մի քիչ հետո էլ լսեց մի ձայն խավարի միջից.
-Ո՞վ ես, ու՞ր ես գնում: -Ճամփորդ տղա եմ, արևի մոտ եմ գնում, ասա, ո՞ւր է արևի տունը, հեռու՞ է, թե՞ մոտիկ: Ճրագը ձեռքին մոտ եկավ մի մարդ և քնքուշ ձայնով ասաց. -Դու հոգնած կլինես, քաղցած ու ծարավ, գնանք ինձ մոտ: Ի՜նչ անգութ են քո հայրն ու մայրը, որ այս մթանը քեզ ցրտի ու քամու բերանն են ձգել: -Ես հայր ու մայր չունեմ, ես որբ եմ ու անտեր… -Գնանք, տղաս, գնանք ինձ մոտ, – ասաց բարի անծանոթը և երեխայի ձեռքից բռնելով՝ տուն տարավ:
Նրա տունը մի խեղճ խրճիթ էր. օջախի շուրջը նստած էին բարի մարդու կինն ու երեխք փոքր երեխաները: Նրա խրճիթին կից մի մեծ բակում որոճում էին ոչխարները: Նա հովիվ էր, սարի հովիվ:
-Սիրելի երեխաներս, ձեզ եղբայր եմ բերել, թող չլինեք երեք եղբայր, լինեք չորս: Երեքին հաց տվող ձեռքը չորսին էլ կտա: Սիրեցեք իրար. եկեք համբուրեցեք ձեր նոր եղբորը:
Ամենից առաջ հովվի կինը գրկեց երեխային և մոր պես ջերմ-ջերմ համբուրեց. հետո երեխաները եկան և եղբոր պես համբուրեցին նրան: Երեխան ուրախությունից լաց էր լինում և նորից լալիս: Հետո սեղան նստեցին` ուրախ, զվարթ: Մայրը նրանց համար անկողին շինեց և ամենքին քնեցրեց իր կողքին: Երեխան շա՜տ էր հոգնած. իսկույն աչքերը փակեց ու անո՜ւշ-անո՜ւշ քնեց:
Երազի մեջ ուրախ ժպտում էր երեխան, ասես ինքն արևի մոտ է արդեն, գրկել է նրան ամուր ու պառկել է նրա գրկում տաք ու երջանիկ: Մեկ էլ սրտի հրճվանքից վեր թռավ և տեսավ, որ արևի փոխարեն գրկել է իր նոր եղբայրներին և ամուր բռնել է մոր ձեռքը: Եվ նա տեսավ, որ արևը հենց այս տան մեջ է, որ ինքը հենց արևի գրկում է…
Առաջադրանքներ:
Ինչի մասին է տեքստը: 1. ընտանիքը դաժանաբար տնից դուրս էր արել փոքրիկին: 2. փոքրիկ տղան շատ էր սիրում ջերմությունը: 3. ընտանեկան սերն ու ջերմությունը ամեն ինչից կարևոր են: 4. աշխարհում շատ աղքատներ կան:
Ինչպես է դիմում տղան արևին: 1. տաք, ջերմացնող, հոգատար, 2. անուշ, բարի, կարմիր 3. այրող, վառ, կարմիր 4. անուշՙ լուսաշող, ժպտուն:
Տեքստում ինչ իմաստով է գործածվել ցրտի ու քամու բերանը ձգել արտահայտությունը: 1.պատժել 2. փորձության ենթարկել 3. վախեցնել 4. անուշադրության մատնել
Տեքստի 1-ին հատվածից գտիր աղքատ բառի հականիշը: հարուստ
Տեքստի 2-րդ հատվածից դուրս գրիր համարձակ բառի հոմանիշը: անվախ
Տեքստի 2-րդ հատվածից դուրս գրիր վերջածանցավոր բառերը: գունատ, ցնծոտի, մեջք, մոտավոր, վերելք, ոտք, ուշադրություն, հաստատուն, հաչոց, ճամփորդ, ուրախություն, հրճվանք, կրճատ։
Տեքստի 1-ին հատվածից դուրս գրիր փոխաբերական իմաստով գործածված արտահայտությունները:
Ինձ դուր են գալիս մարդիկ, որոնք բարի են հոգով այլ ոչ թե երբ ձևեն տալիս թե բարի են հեգով և շփվում են քեզ հետ անկեղծ։
ԻՆձ դուր են գալիս այն մարդիկ որոնք ուժեղ են և ձգտում են իրենց ուզածին հասնելու համար։ Եվ երբ նրանք չեն թուլանում երբևէ։
Ինձ դուր են գալիս այնպիսի մարդիկ որոնք պոզիտիվ են, ուրախ են, ժպտերես, հումորով և ընկերասեր են։
Ինձ դուր են գալիս մարդիկ, որոնք վարակում են իրենց էներգիայով: Ինձ դուր են գալիս պարզ ու անկեղծ մարդիկ՝ ունակ խելամիտ փաստերով հակադրվելու յուրաքանչյուրի որոշումներին:
Ինձ դուր են գալիս մարդիկ, որոնք կարող են քննադատել ինձ՝ առանց ինձ ցավեցնելու և վիրավորելու:
Երբ ես փոքր էի, պաշտում էի կրկեսը, և կրկեսում ամենից շատ գազաններն էին ինձ դուր գալիս: Ինձ հատկապես փիղն էր գրավում, որը, ինչպես հետո իմացա, նաև մյուս երեխաների սիրելին էր:
Ներկայացման ժամանակ այդ հսկայական վայրի կենդանին ցուցադրում էր իր անասելի քաշը, ուժը, չափսերը… Բայց իր ելույթից հետո մինչև հաջորդ ելույթի սկիզբը նա շղթայված էր, շղթայի մի ծայրը կապված էր փղի ոտքին, իսկ մյուսը` գետնի մեջ խրված ցցին: Այն ընդամենը փայտի մի կտոր էր, որ միայն մի քանի սանտիմետր էր խրված հողի մեջ: Չնայած շղթան հաստ էր և ամուր, ինձ համար ակնհայտ էր, որ այդպիսի կենդանին, որն ընդունակ է ծառեր արմատախիլ անելու, հեշտությամբ կարող էր այդ ցիցը հանել ու փախչել: Ինձ համար հանելուկ էր մնացել` ի՞նչն էր նրան պահում, ինչո՞ւ նա չէր փախչում: Երբ դեռ հինգ-վեց տարեկան էի, հավատում էի մեծահասակների իմաստնությանը: Չեմ հիշում` այս հարցերը ես տվեցի ուսուցչի՞ս, հայրիկի՞ս, թե՞ հորեղբորս: Նրանցից մեկն ինձ բացատրեց, թե փիղը չի փախչում, քանի որ վարժեցված է: Այդ ժամանակ ես տվեցի միանգամայն ակնհայտ հարց. «Եթե փիղը վարժեցված է, էլ ինչո՞ւ են նրան շղթայում»: Հիշում եմ, որ ոչ մի բավարար պատասխան չստացա: Ժամանակի ընթացքում մոռացա փղին էլ, նրա հետ կապված հարցերն էլ և այդ մասին հիշում էի միայն մարդկանց շրջապատում, ովքեր գոնե մեկ անգամ այդ հարցն իրենց տվել են: Մի քանի տարի առաջ հայտնաբերեցի, որ, հուրախություն ինձ, բավականին խելացի մի մարդ գտել է հարցի պատասխանը` կրկեսային փիղը չի փախչում, որովհետև նա մանկուց կապված է նմանատիպ ցցի: Աչքերս փակեցի և պատկերացրի ցցին կապված նորածին անպաշտպան փղին: Վստահ եմ, որ այն ժամանակ փղիկն ամբողջ ուժով ձգվել է` փորձելով ազատվել: Բայց, չնայած ջանքերին, ոչինչ չի ստացվել, քանի որ ցիցն այն ժամանակ բավականին ամուր է եղել: Պատկերացնում էի, թե ինչպես է նա երեկոյան ուժասպառ ընկնում, իսկ առավոտյան փորձում նորից ու նորից… Մինչև, իր համար սարսափելի մի օր, նա հնազանդվել է իր ճակատագրին՝ ընդունելով սեփական անզորությունը: Այդ հսկա և հզոր փիղը կրկեսից չի փախչում, քանի որ խեղճը կարծում է, թե չի կարող: Նրա հիշողության մեջ մնացել է անզորության այն զգացողությունը, որն ապրել է ծնվելուց անմիջապես հետո: Եվ ամենավատն այն է, որ այդ հիշողությանը նա երբեք չի կասկածում: Նա այլևս երբեք չի փորձել իր ուժը կիրառել: -Այսպիսին է կյանքը, Դեմիան: Բոլորս էլ ինչ-որ բանով նման ենք կրկեսի փղին. այս կյանքում մենք կապված ենք հարյուրավոր ցցերի, որոնք սահմանափակում են մեր ազատությունը: Ապրում ենք` համարելով, որ «չենք կարող» անել բազում գործեր, ուղղակի, որովհետև, շատ վաղուց, երբ դեռ փոքր էինք, փորձել ենք ու չենք կարողացել: Այն ժամանակ վարվել ենք այս փղի նման, մեր հիշողության մեջ գրանցել ենք այսպիսի հրահանգ. «Չեմ կարողացել, չեմ կարողանում և երբեք չեմ կարողանա»: Մենք մեծացել ենք այս հրահանգով, որն ինքներս ենք մեզ տվել, և դրա համար էլ երբեք չենք փորձել ցիցը հանել: Երբեմն, շղթայի ձայնը լսելիս, հայացք ենք ձգում ցցին և մտածում. Չեմ կարողանում և երբեք էլ չեմ կարողանա: …. Եվ միակ ձևը պարզելու, որ դու կարող ես ինչ-որ բանի հասնել, նոր փորձ անելն է, որի մեջ կներդնես քո ամբողջ ոգին:
Որ՞ն է հեքիաթի ասելիքը։ Հեքիաթի ասելիքը այն է, որ չլինենք փղիկի նման ալարկոտ և արդեն համակերպված կյանքին։
Բնութագրել փղիկին։ Փղիկը շատ վարժեցվաց, անզոր, հզոր, խեղջ և իր ճակադագրին համակերպվաց։
Ինչքանով եմ ես նման փղիկին։ Ես շատ քիչ եմ նման փղիկին։ Փղիկնել էր ցանկանում դրթում, բայց ապարդյուն։ Ես էլ եմ դրթում
Ինչ եմ անում ես նպատակիս հասնելու համար։ Աշխատասիրությանս շնորհիվ։
Սա իմ պապկն է։ Նա պայքարել է նրա և բելերի ազատության և ապագայի համար։
Լիա Համբարձումյան 