Ուրիշի ուղղակի և անուղղակի խոսք

365.

1. Փորքիկը խնդրեց.

— Պապի՛կ, կարող եմ շնիկի համար տնակ կառուցել:

2. Մորաքու՛յր, ես կարող եմ համբուրգերների, չիսբուրգերների, սենդվիչների և պիցաների տիրակալը դառնամ,- անհանգիստ ասաց իշխանը,- աստվա՛ծ, ջան խնդրում եմ, որ ես դառնամ դա:
3. Մայի՛կ, դասատուս ինձ այսօր երկուս է նշանակել, բողոքեց տղան:
4. Ընկե՛ր, թողնիկտ քիչ առաջ հեծանիվից ընկավ,- անհանգստացավ պապիկը:
5. Հայրի՛կ, վախենում եմ,- շարունակ ասում էր մարդ-մեքենան,-ես շատ եմ վախենում:

Advertisements

Թե ինչպես ուղտը դառավ սապատավոր

Դարեր առաջ, երբ աշխարհը դեռ այնքան մանուկ էր, և Կենդանիները նոր-նոր էին աշխատում մարդու համար, մի Ուղտ կար, որը աշխատանքից խուսափելու համար ապրում էր Ոռնացող Անապատում, մանավանդ՝ ինքն էլ Ոռնացող էր: Այս ահավոր ծույլն ուտում էր փուշ ու տատասկ, մոշ ու փուշ, կաթնախոտ ու մոլախոտ, և երբ մեկը փորձում էր խոսել հետը, շարունակ կրկնում էր . ,,Ուզ, ուզ,,:

Մի երկուշաբթի առավոտ Ձին, թամբը մեջքին, սանձը բերանին, եկավ նրա մոտ.

-Ուղտ, այ Ուղտ, դուրս արի մեզ նման վազիր:

-Ուզ, ուզ:

Ձին գնաց ու պատմեց Մարդուն:

Որոշ ժամանակ անց, մի փայտի կտոր բերանին, եկավ Շունը:

-Ուղտ, այ Ուղտ, արի, մեզ նման իրեր տար ու բեր:

-Ուզ, ուզ:

Շունը գնաց ու պատմեց Մարդուն:

Վերջապես, լուծը վզին, եկավ Եզը.

-Ուղտ, ա՛յ Ուղտ, արի՛ մեզ նման վարուցանք արա:

-Ուզ, ուզ:

Եզը գնաց ու պատմեց Մարդուն:

Օրվա վերջում Մարդը կանչեց Ձիուն, Շանը և Եզին.

-Եռյակ, այ եռյակ, մեղքս գալիս եք /աշխարհը դեռ նոփ-նոր էր ու մանուկ/, բայց այդ Անապատի Ուզը չի կարող աշխատել, թե չէ մինչև հիմա եկած կլիներ: Ուրեմն ես նրան հանգիստ կթողնեմ, իսկ դուք պետք է նրա փոխարեն էլ աշխատեք, տեղը լրացնեք:

Սա շատ բարկացրեց Եռյակին: Եվ նրանք խորհուրդ արեցին, ժողով գումարեցին, համագումար հրավիրեցին, խելք խելքի տվին Անապատի եզրին: Ուղտը՝ այդ ահավոր ծույլը, եկավ կաթնախոտ ծամելով ու ծիծաղեց նրանց վրա: Հետո ուզ, ուզ ծոր տալով ՝ հեռացավ:

Շուտով փոշու ամպի մեջ հայտնվեց Բոլոր Անապատների Ջինը /Ջիները միշտ այդպես են ճամփորդում, որովհետև դա Հրաշք է/ և ժողովեց Եռյակին ու խորհուրդ արեց նրանց հետ:

-Բոլոր անապատների Ջին, մի՞թե հնարավոր է անգործ նստել, երբ աշխարհն այսքան նոփ-նոր է ու մանուկ,-հարցրեց Ձին:

-Իհարկե ոչ:

-Դե ուրեմն լսիր,-շարունակեց Ձին,-քո Ոռնացող Անապատում կա մեկը /մանավանդ՝ ինքդ էլ գիտես Ոռնացող է/՝ երկար վզով, երկար ոտքերով, որ երկուշաբթի առավոտից ի վեր մատը մատին չի խփել, չի վարգել:

-Ֆյույթ,- սուլեց Ջինը,- երդվում եմ Արաբիայի ոսկով, իմ Ուղտն է, որ կա: Իսկ ի՞նչ է ասում:

-Շարունակ՝ ուզ, ուզ,- վրա բերեց Շունը,- և իրեր չի տանում-բերում:

-Ուրիշ ոչինչ  չի՞ ասում:

-Միայն ՝ ,,ուզ,, և վար ու ցանք չի անում,- բողոքեց Եզը:

-Շատ լավ, քիչ համբերեք, ես նրան  ,,ուզ,, ցույց կտամ,- սպառնաց Ջինը:

Ջինը կոլոլվեց փոշեթիկնոցի մեջ, կտրուկ շրջվեց դեպի Անապատը, գտավ Ուղտին՝ այդ ահավոր ծույլին, ջրափոսի մեջ արտացոլված իր պատկերով հիանալիս:

-Իմ լողլող, փսլնքոտ ընկեր, ուրեմն ճիշտ են ասում, որ դու ոչ մի գործ չես անում, երբ աշխարհը դեռ նոփ-նոր է ու մանուկ:

-Ուզ, ուզ:

Ջինը նստեց, ծնոտը հենեց ձեռքին և հղացավ մի Մեծ Հրաշք, մինչ Ուղտը հիանում էր ջրափոսի մեջ արտացոլված իր պատկերով:

-Երկուշաբթի առավոտից ի վեր քո ահավոր ծուլության պատճառով Եռյակն աշխատում է նաև քո փոխարեն,- ասաց Ջինը և շարունակեց մտորել՝ ծնոտը ձեռքին հենած:

-Ուզ, ուզ:

-Եթե ես քո տեղը լինեի, այլևս ,,ուզ,, չէի ասի,- խորհուրդ տվեց Ջինը,-կգա ժամանակ, երբ կզղջաս  դրա համար: Հե՜յ, փսլնքոտ, դու պետք է աշխատես: Բայց Ուղտը դարձյալ կրկնեց՝ ,,ուզ, ուզ,, , և հենց այդ պահին տեսավ, որ իր մեջքը, որով այնքան հպարտանում էր, սկսեց ուռչել, ուռչել, մինչև վերածվեց-դարձավ մի մեծ հսկա, ցցուն կուզ:

-Ա՛յ, տեսնում ես՝ ինչի հասցրեց քո ,,ուզը,,. որ կուզ դարձավ: Այսօր հինգշաբթի է, և դու երկուշաբթի օրվանից՝ աշխատանքի հենց սկզբից, ոչինչ չես արել, դե՛, հիմա պետք է աշխատես:

-Կուզը մեջքիս: Ես ո՞նց աշխատեմ,- սրտնեղեց Ուղտը:

-Դա քո երեք օրվա անգործ նստելու վաստակն է,-ասաց Ջինը:

Հիմա առանց ուտելու, կուզիդ հաշվին, կաշխատես երեք օր: Հետո չասես, թե քեզ համար ոչինչ չեմ արել: Դուրս արի Անապատից, գնա՛, միացի՛ր Եռյակին ու քեզ կարգին պահիր: Կուզիցդ ամաչիր:

Ուղտն իրեն կարգին պահեց, կուզից ամաչեց և գնաց միացավ Եռյակին: Այդ օրվանից մինչև օրս նա կոչվում է սապատավոր /մենք կուզիկին սապատովոր ենք ասում, որպեսզի չվիրավորենք նրա զգացմունքները/: բայց նա երբեք այն երեք օրվա տեղը չհանեց, երբ աշխարհը դեռ նոփ-նոր էր ու մանուկ, և մնաց  ,,Ուղտի պես համառ,,:

 

1. Թվարկիր հեքիաթի հերոսներին և բնութագրիր:
   Հերոսներն են՝ եզը, ուղտ պահողը, ձին, ուղտը, շունը:
   Շունը, ձին, եզը և ուղտ պահողը աշխատասեր են, իսկ ուղտը ծաույլ էր:
2. Քո կարծիքով, Ջինը ճիշտ արեց, որ պատժեց Ուղտին:
   Իմ կարծիքով Ջինը շատ ճիշտ արեց, քանի որ աշխատանքը շատ կարևոր է բան է մարդու և կենդանու համար, իսկ ուղտը ծուլանում էր և չէր աշխատում, այսինքն նա չաշխատասեր էր և հեքիաթի մեջ ուխտը ասում էր ,,ուզ, ուզ,, , բայց նա երևի ցանկանում էր ասել ,,կուզ կուզ,,:
3. Նոր պատիժ մտածիր ուղտի համար /կամ գուցե չարժեր նրան պատժել/:Ուղտին պատժել պետք չէ, քանի որ նա իր սխալը հասկացել է:
4. Այս հեքիաթին համապատասխան առած-ասացվածք գրիր:
   Աշխատող մարդը երբեք սոված չի մնա:

Տեքստային աշխատանք

 

Լինում է, չի լինում, մի շահ է լինում: Մի անգամ այս շահը իր շքախմբով շրջելիս է լինում, տեսնում է ՝ մի ծերունի ձիթենի է տնկում: Նա մոտենում է ծերունուն ու զարմացած հարցնում.
-Ո՜վ ալևոր, այդ ինչո՞վ ես զբաղված այս շոգ կեսօրին:
Հանգստանալուդ ժամանակը վաղուց հասել է, իսկ դու դեռ աշխատում ես: Կապրե՞ս մինչև այս ծառը պտուղ տա:
-Ո՜վ ամենակարող տեր, չէ՞ որ աշխարհի օրենքն է, որ մեկը ծառ տնկի, մյուսը ճաշակի դրա պտուղները: Բայց էլի ապրելու հույս ունեմ մնիչև այն օրը, որ ծառն սկսի պտուղ տալ:
Շահին դուր է գալիս ծերունու պատասխանը, և նրան դրամով լի քսակ է տալիս:
-Ա՛յ, տեսնում ես՝ ծառն սկսեց պտուղ տալ,- ժպտում է ծերունին:
_Ո՜վ մեծ շահ, ուշադրություն դարձրու, որ մյուս ծառերը տարին մեկ անգամ են պտուղ տալիս, իսկ իմ տնկին՝ երկու անգամ:
Այս կատակ ավելի է դուր գալիս շահին: Նա ծերունուն է տալիս երրորդ քսակն ու ասում իր ուղեկիցներին.
_Գնանք, բարեկամներ, թե չէ այս ծերունու մոտ մի քիչ էլ որ կանգնենք, բոլորովին կսնանկանանք:

1. Բացատրի՛ր տրվածբառերը:

Շքախումբ- Բարձրաստիճան անձանց և պետության ղեկավարներին

Շահ- Որևէ գործունեությունից՝ ձեռնարկությունից ևն ստացվող օգուտ:

Ամենակարող- Ամեն բանի կարող, ամենազոր, ամեն բանի ընդունակ:

ալևոր- Ծեր, ծերունի

տնկի- Առհասարակ՝ մատղաշ ծառ, տունկ, նոր տնկած ծառ՝ խաղողի մատ ևն:

սնանկանալ- Սնանկ դառնալ

2. Վերնագրի՛ր պատմությունը:

Բարի ծերունին

3. Բնութագրի՛ր ծերունունև շահին:

Ծերունին շատ բարի էր և նա ուզում է հյուրասիրել իր տանջանքներով տնկած ծառի պտուղները:

4. Քո կարծիքովո՞րն է այս պատմության ասելիքը:

Այս պատմության ասելիք այն է, որ պետք է ագահ չլինես և բոլորին տաս քո տանջանքներով աճեցրած բերքը:

5. Տեքստի ասելիքինհամապատասխան առած-ասացվածք գրի՛ր:

Եթե դու ազնիվ ես, շահն էլ քեզ համար սարսափելի չէ:

6. Տեքստից դուրս գրի՛ր ուրիշի ուղղակի խոսքով նախադասություն, ապա դարձրու անուղղակի:

Նա մոտենում է ծերունուն ու զարմացած հարցնում.
-Ո՜վ ալևոր, այդ ինչո՞վ ես զբաղված այս շոգ կեսօրին:

Նա մոտենում է ծերունուն ու զարմացած հարցնում, հարցնում է ալևորին, թե ինչո՞վ ես զբաղված այս շոգ կեսօրին:

7. Տեքստում գտի՛րկոչական ունեցող նախադասություն և ընդգծիր:

-Ո՜վ ամենակարող տեր, չէ՞ որ աշխարհի օրենքն է, որ մեկը ծառ տնկի, մյուսը ճաշակի
դրա պտուղները:

Գնանք, բարեկամներ, թե չէ այս ծերունու մոտ մի քիչ էլ որ կանգնենք, բոլորովին
կսնանկանանք:

 

ՄԱԹԵՄ

ԱՌԱՋԱԴՐԱՆՔ 1.

1/2+1/4=3/4

1/3+1/4=7/12

5/6+2/9=19/18

7/8+5/18=83/72

11/12+3/18=78/72

7/20+11/15=65/60

5/24+41/36=97/72

9/16+81/24=189/48

31/28+5/21=189/48

7/32+5/28=89/224

19/36+43/32=539/288

41/42+37/18=259/126

ԱՌԱՋԱԴՐԱՆՔ 2.

1/2-1/3=1/6

1/2-1/4=1/4

2/3-1/4=5/12

3/5-2/7=11/35

7/12-5/18=22/72

6/5-11/15=7/15

27/24-19/32=51/96

25/81-5/18=5/162

35/48-17/36=37/144

43/64-15/24=9/192

81/56-3/14=69/56

72/169-5/26=79/338

267/1024-15/640=1065/5120

23/625-9/250=1/1250

413/144-69/96=619/288

249/1500-36/375=105/1500

 

ՈՒՂՂԱԿԻ ԵՎ ԱՆՈՒՂՂԱԿԻ ԽՈՍՔ

Ա.Ուրիշի ուղղակի խոսք

Լույսը վառե՞մ,-հարցրի ես։

Լևոնը բարկացած ձայն տվեց․

-Լույսը ինչո՞ւ վառեցիր։

Ես կարդացի և ասացի.

-Ոչինչ չեմ հասկանում:

-Գտա,-գոչեցի ես,-նրան հեռախոսով կասենք:

 

Բ. Անուղակի խոսք

Անուղղակկի խոսք
Ես ծիծաղելով ասացի, որ տոմսը պատռված է:

Հետո հաղտվողաբար ասաց, որ լույսը վառված մնա:

Լևոնն ասաց, որ պետք է կարդալ և ոչ թե շատախոսել:

Ես համոզում էի, որ նրա ներկայությունը պարտադիր է:

Վահան Թոթովենց. Ուղտը

Մեր փողոցում բացվող հրապարակներից մեկում երեք օր է, ինչ մի քարավան է կանգ առել։ Ուղտերի բուրգի, խմորի, ուղտապանների թաղիքների յուրահատուկ հոտ, ուղտերի հոգնած ձայներ և խաղաղ նայվածքներ։ Ուղտապանների թաղիքե ցածր վրաններ։ Երեկոյան օշախները վառվում են։ Պարզ, պարզ մի կենցաղ։ Ուղտապանները կերակրում են իրենց ուղտերին և անվերջ շոյում ու փայփայում նրանց։ Նրանք բարձր չեն ծիծաղում, ժպտում են միայն։ Նրանց ժպիտը դժգույն, մարող գույներով հազիվ գծագրվում է դեմքերի վրա և անհետանում։ Բայց անապատի մարդու նայվածքը հրային է, արևաշող, կիզիչ, խոնավ, փայլփլացնող, միշտ արթուն, խոսուն աչքեր, որոնք բերում էին մեզ իրենց ավազների ջերմությունն ու անդորրը։

Քարավանն արդեն ճանապարհ ընկավ։ Ուղտերի կերկերուն, աղերսական և կարոտագին ձայնը բռնել է ողջ քաղաքը։

***Բայց ուղտերից մեկը չի շարժվում, նստած է, վեր չի կենում, միայն նայում է։

Հավաքվում են ուղտապանները, թափանցում նրա աչքերի խորքը և հասկանում ուղտի բովանդակ հոգին — բռնել է նրա համառությունը — դժգունում է նրան կերակրող և խնամող ուղտքպանը՝ քարավանի տիրոջ զայրույթի վախից։

Ուղտը վշտացել է մարդկային մի կոպտությունից։ Ետ է դառնում քարավանի տերը։

— Մնա՛ուղտի հետ՝ մինչև համառությունն անցնի, կհասնես մեր ետևից, — հրամայում է ուղտապանին քարավանի տերը։

Ուղտապանը հնազանդվում է։ Քարավանը զրնգացնում է բոժոժները։ Համառող ուղտը դարձնում է իր վիզը, երկար նայում և երկար մի աղերսանք է ձայնում։ Քարավանի տերը կանգնեցնում է ամբողջ քարավանը․ միգուցե ուղտը ցանկանա քարավանից չբաժանվել, բայց զո՜ւր, ուղտը նստած է և չի ուզում վեր կենալ։ Քարավանը շարունակում է ճանապարհը դեպի Միջագետք, դեպի բաբելոնական և արաբական անապատները։

Համառող ուղտի պահապանը փռում է իր թաղիքը ուղտի կողքին, վրան քաշում է իր աբան ու քնում է այն հույսով, որ մինչև զարթնելը՝ ուղտի սիրտը կքնքշանա, կլինի անհիշաչար և երեկոյան կհասնի քարավանին։

Անցան օրեր, և ուղտը շարունակեց իր անասնական համառությունը։ Ուղտապանը հոգնեց նրան շոյելով։ Ուղտի սիրտը կարծրացել էր, ինչպես մեր երկրի ժայռը։

Աշնան ցուրտը սկսեց սարսափեցնել հարավի բնակչին։ Ուտելիքը պրծավ։ Ոչ ոքի չի ճանաչում, որ դիմում կատարի, ուտում է ուղտի համար պատրաստած թույլ խմորից, հասկացնում է ուղտի քամակից բուրդ գողացող երեխաներին, որ եթե հաց տան, ինքը կքաշի և կտա։

Մի քանի օրից ուղտը մերկացավ, ուղտապանը վաճառեց բոլոր բուրդը։ Ուղտն ինքն էլ է մրսում՝ անապատի այդ հերոսը։ Այլևս բուրդ չկա, որ հացի հետ փոխանակի, հասնում են մուրացկանության օրերը։

Թաղի երեխաները հաց են տանում, կերակրի մնացորդներ։ Ուղտապանը գրկում է մանուկներին, շնորհակալության համար համբուրում։

Մի քանի հուժկու երիտասարդներ որոշում են օգնել անապատի մարդուն։

— Անգամ մը որ կայնի, կերթա, մինչև անապատը մեկ սոլուխ կերթա, — մտածում են նրանք։

Բերում են երկու սյուն, մեծ դժվարություններով կոխում նստած ուղտի ոտների արանքը և 20 հոգով վեր են բարձրացնում նրան։ Աղերսական, ձգձգուն, երկար ողբով բարձրանում է ուղտը, կանգնում։ Հրճվում են բոլորը, անապատի մարդը չի կարողանում իր հրճվանքն արտահայտել, ժպտում է մեղմ, սրան֊նրան գրկում։ Բայց մեկ֊երկու րոպե հետո՝ ուղտը օրորվում է ետ ու առաջ, չոքում և նստում։ Մռայլը պատում է անապատի մարդուն։

— Համա ինադ է հա՜, —- ասում են բոլորը։

Թափվում է առաջին ձյունը երկրում, հազիվ գետնին է հասնում, բայց երբ նստում է մեր սև հագուստների վրա, տեսնում ենք մարդկային ամենանուրբ ասեղնագործից ավելի նրբագույն բանվածքը բնության ձյան առաջին այդ սպիտակ հատիկների մեջ։

Մենք դիտում ենք ձյունը և հրճվում, բայց անապատի մարդու համար ահավոր են ձյան առաջին փաթիլները։

Ուղտն էլ նայում է տարօրինակ սպիտակ փաթիլներին, և երբ մի խոշոր փաթիլ ընկնում է թարթիչների վրա՝ փակում է աչքերը գլխի ջղային շարժումով։

Ուղտապանը ծնկի եկավ ուղտի առաջ, փաթաթված աբայի մեջ, և խորը հուսահատությունով սկսեց լաց լինել առաջին անգամ։ Մենք կանգնած ենք մոտը, հաց ենք տարել նրան։ Անապատի քաղցած մարդը այլևս հացին էլ ուշք չի դարձնում։

Արցունքները, հակառակ ձյունի փաթիլներին, այրում են նրա կոպերը, գլորվում են քթի երկու կողմի առուներից վար և կորսվում բեղերի և միրուքի ցանցառության մեջ։ Ուղտը ագահությամբ հառել է ուղտապանին, հառել է նրա աչքերի խորքը, հառել է նրա արցունքներին, ուղտապանի նայվածքն էլ արցունքների միջից ընկել է ուղտի խորունկ աչքերի մեջ, արցունքները գլորվում են, այրվում են նրա կոպերը։

Ձյունի փաթիլներից ստեղծված մեր հրճվանքին խառնվում է անապատի մարդու ողբը։

Հանկարծ ուղտը երկարեց ճիտը՝ մինչև երկուսի շնչերը խառնվեցին իրար։ Ուղտն աղերսագին ձայնեց մի քանի անգամ, հևաց և սկսեց բարձրանալ։

Մենք ճչացինք։

— Դևեն ելա՜, դևեն ելա՜վ․․․

Ուղտապանը սրբեց իր արցունքները, հավաքեց մեր բերած հացը, ճանկեց ուղտի թամբը, մագլցեց վեր ու ճանապարհ ընկավ դեպի անապատը՝ ժպտու՜ն և ուրա՜խ։

Փողոցի երկու կողմերում մարդիկ կանգ էին առնում և դիտում համառ ուղտին, որ օրորվելով քայլում էր, աղերսում, աչքերը հեռուն֊հեռուն հառած։

Ուղտապանը ողջունում էր փողոցում կանգնած մարդկանց, հավաքում նրանց նետած դրամները, հացի կտորները լցնում տոպրակի մեջ և հեռանում քաղաքից դեպի ավազները, դեպի հարավի արեգակը։

Նա հեռացավ մեր երկրից, որտեղ սկսվել էր դաժան ձմեռը կարմրած և դեղնած տերևներով աշունքից հետո։

1. Դուրս գրիր անծանոթ բառերը, բացատրիր:
   օշախներ-
   բոժոժներ-
   կերկերուն-կերկերացող, խզխզացող, խզված, խռպոտ
   աղերսական-Աղերսանք պարունակող՝ արտահայտող, աղերսալի, գթաշարժ 
2. Բնութագրիր անապատի մարդկանց:Անապատի մարդիկ շատ հետաքրքիր են և խելացի, նրանք օգնում են իրենց մոտ ապրող բոլոր կենդանիներին և հարևաններին։
   Նրանց նայվածքը հրային է, արևաշող, խոնավ, միշտ արթուն, կիզիչ, փայլփլացնող, խոսուն աչքեր, որոնք բերում էին մեզ իրենց ավազների ջերմությունն ու անդորրը։

3. Ինչո՞ւ էր համառում ուղտը: Պատասխանդ հիմնավորիր:Ուղտը համառում էր, որովհետև նա  շարժվում, նստ ած է, վեր չի կենում, միայն նայում է։

4. Ընդգծիր այն հատվածները, որտեղ երևում է, որ ուղտին էլ հաճելի չէ այդ վիճակը:Բերում են երկու սյուն, մեծ դժվարություններով կոխում նստած ուղտի ոտների արանքը և 20 հոգով վեր են բարձրացնում նրան։ Աղերսական, ձգձգուն, երկար ողբով բարձրանում է ուղտը, կանգնում։ Հրճվում են բոլորը, անապատի մարդը չի կարողանում իր հրճվանքն արտահայտել, ժպտում է մեղմ, սրան֊նրան գրկում։ Բայց մեկ֊երկու րոպե հետո՝ ուղտը օրորվում է ետ ու առաջ, չոքում և նստում։ Մռայլը պատում է անապատի մարդուն։
5. Վերնագրիր պատմությունը՝մեկ բառով-ալակոտը

   բառակապակցությամբ-գեշ հոգնած ուղտը, ուշադրություն չդարձնողները

   Նախադասությամբ-անձայն անբան և միշտ նստող քնքուշ ուղխը

6. Համացանցից գտիր տեղեկություններ ուղտերի մասին, դուրս գրիր այն տեղեկությունները, որոնք չգիտեիր:

   1.  Ուղտերի գեղեցկության մրցույթներ 

   

   Հազիվ թե մեզ մոտ որևէ մեկը ուղտին գեղեցիկ անվաներ: Այնինչ, Արաբական Միացյալ Էմիրություններում ուղտերը գեղեցիկ կենդանիներ են համարվում: Ամեն տարի հազարավոր մարդիկ են ներկա գտնվում Ալ-Դաֆրային` ուղտերի փառատոնին: Փառատոնի մեխը ուղտերի գեղեցկության մրցույթն է: Մրցույթին մասնակցում է մոտ 25,000 ուղտ: Այս մրցույթը գրավում է տարածաշրջանի արքաների և շեյխերի ուշադրությունը: Հաղթած ուղտերը վաճառվում են միլիոնավոր դոլարներով:

   Ժյուրին հաղթող ուղտերին ընտրում է ըստ հատուկ չափորոշիչների: Ցանկալի հատկանիշներից են հաստ շուրթերը, էլեգանտ սապատը, գեղեցիկ ականջները, ամուր ոտքերը, երկար պարանոցը և մեծ գլուխը:  Սովորաբար էգ ուղտերը ավելի գրավիչ են համարվում, արու ուղտերի տերերը նախընտրում են իրենց էգ ուղտերին տանել մրցույթին մասնակցելու: Ուղտերի տերերը պարտավոր են մրցույթից առաջ երդվել, որ կասեն միայն ճշմարտությունը իրենց ուղտերի տարիքի և ծագման մասին:  

    2. Ուղտերի ըմբշամարտ

   

   Այժմ մենք ուզում ենք խոսել Թուլուների մասին: Այս բրդոտ կենդանիները երկսապատ և միասապատ ուղտերի խառնուրդն են: Այս փափկամազ ուղտերն իրականում շատ ուժեղ են և զբաղվում են ըմբշամարտով: Թուրքիայի Էգեյան ծովի մոտակայքում հունվար ամսվա յուրաքանչյուր երրորդ կիրակի օրը նրանց հանում են իրար դեմ: Ուղտերին հագցնում են վառ գույնի հագուստ, որի վրա փայտյա թմբեր կան: Նրանց խելացնոր անուններով են կոչում, օրինակ` Օբամա, Ռեմբո, Սև Ալի:   

   Կռվից մի օր առաջ ուղտերին փողոց են հանում քայլերթի: Ուղտերը բարձր երաժշտության ներքո խրոխտ քայլում են փողոցներում: Կռվի օրը ուղտերին տանում են մի վայր, ուր հարուստ երկրպագուները խաղադրույքներ են կատարում իրենց նախընտրած ուղտի վրա: Երբ վրա է հասնում կռվելու պահը, մարզիչներն ուղտերին իրար վրա են քսի տալիս և նրանց կռվի հրահրում: Եթե ուղտը ընկնում է հատակին, փախչում է ռինգից կամ ճչում, նա տանուլ է տալիս և մարտն ավարտվում է: Կարելի է հարձակվել աջից կամ ձախից, հարվածներ տեղալ, նստել հակառակորդի գլխին, սակայն կծելն արգելվում է: Մրցավարները հետևում են մարտին, որ, եթե ուղտերը կծեն իրար, արձանագրեն կռվի կանոնների այդ խախտումը: Կռիվները հաճախ ոչ ոքի են ավարտվում, սակայն երբեմն ուղտերից մեկը հաղթանակ է տանում: Հաղթանակած ուղտի տիրոջը իբրև մրցանակ գեղեցիկ կարպետ են շնորհում: 

   Որքան էլ որ մեծ ուշադրություն գրավի այս իրադարձությունը, այն մարզաձևերը, որոնցում կենդանիների արյուն է թափվում, բավականին դաժան են: Թուրքիայի կառավարությունը այս միջոցառման պատճառով խնդիրների է բախվում, թեպետ կառավարության անդամներին ավելի շատ մտահոգվում են իրենց ազգի իմիջի, քան ուղտերի համար:

   3. Ուղտի կաթ

   
   

   Ուղտի կաթը շատ սննդարար է: Նրա մեջ 10 անգամ ավելի շատ երկաթ կա և երեք անգամ ավելի շատ վիտամին C, քան կովի կաթի մեջ: Աշխարհի տարբեր երկրներում ինչպես հարուստները, այնպես էլ աղքատները, ուղտի կաթը խմում են: Աբու Դաբիում գտնվող Ռից-Կառլտոն ընկերությունը սպառողներին ուղտի կաթով կաթնային շեյքեր է հրամցնում: Դրանք շատ են օգտագործվում մահմեդականների կողմից Ռամադանի ժամանակ, քանզի դրանք շատ սննդարար են:

   Ուղտի կաթը հարյուրավոր տարիներ շարունակ օգտագործվել է նաև բժշկության մեջ: Ղազախստանում ուղտի կաթն օգտագործվում է թոքախտի բուժման համար, իսկ Աֆրիկայի բժիշկները ՁԻԱՀ-ի վարակակիրներին ուղտի կաթ են նշանակում` որպես սննդարար ըմպելիք:  Ըստ որոշ մասնագետների` ուղտի կաթն օգտակար է նաև շաքարախտի դեպքում:

    4. Վայրի սապատավորներ

    

   Արևեյան Ասիայում բնակվող վայրի երկսապատավորները վայրի ուղտերի միակ տեսակն են ողջ աշխարհում: Ավստրալիայում կան բազում միասապատ ուղտեր, սակայն դրանք վայրի չեն համարվում:

   Վայրի սապատավոր տեսակի ուղտերը կարող են գոյատևել անգամ ամենածանր պայմաններում: Դրանք բնակվում են Մոնղոլիայում և Չինաստանի Սինցզյան նահանգի արգելոցում: Սա զարմանալի է, քանի որ չինացիները այս նահանգում 1950-ականներին միջուկային զենք էին փորձարկում:  Սա ևս հուշում է այս ուղտերի դիմացկունության մասին: Դժբախտաբար, վայրի երկսապատ ուղտերը բնաջնջման եզրին են հայտնվել: 2010 թ.-ին աշխարհում ընդամենը 950 վայրի երկսապատավոր էր մնացել: Հուսանք, որ անհրաժեշտ միջոցառումներ կձեռնարկվեն, և այս ուղտերն իսպառ չեն վերանա:

   5. Կարմիր Ուրվականի առասպելը

   
   

   Այն բանից հետո, ինչ ամերիկյան բանակը բաց թողեց իր ուղտերին, որոնք օգտագործվում էին ռազմական նպատակներով, ուղտերը սփռվեցին հարավարևմուտքում: Մինչև 1934 թ. ամերիկյան բանակի բոլոր ուղտերն արդեն մահացել էին: Այնուամենայնիվ, ժամանակ առ ժամանակ մարդիկ պատմում են, որ հեռվում դեռևս նշմարում են ուղտերի: Շշուկներ են պտտվում են նաև Կարմիր ուրվականի մասին: Ասում են, որ Կարմիր ուրվականը մահացած ուղտ է, որը հեծնել է գլխատված մարդ:  1883 թ.-ին մի արիզոնացի կնոջ հայտնաբերեցին ծեծված և մահամերձ վիճակում: Այն վայրում, որտեղ այս կինն ընկած էր, սմբակների տարօրինակ հետքեր կային, ինչպես նաև կարմիր արտասովոր մորթի:

7. Կազմիր նոր բառեր ուղտ և ուխտ արմատներով:ուղտ-ուղտաբեռ, ուղտաբուծական, ուղտաբուծություն, ուղտաբույծ, ուղտապան, ուղտաբուրդ, ուղտաբրդե, ուղտագույն, ուղտախումբ

   ուխտ-ուխտավոր, ուխտագնաց, ուխտավորական, ուխտադրություն, ուխտավայր, ուխտագնացություն, ուխտավորություն, ուխտաբար, ուխտագիր:

ՄԱՅԻՍ 4

Տեքստը կարդա և լրացրու բաց թողնված տառերը, կրկնակ բաղաձայնները և երկհնչյունները:

Կարլուխան

Կարլուխան փոքրիկ ագռավ է: Ապրում է բակում: Այստեղ ինչ նա  ուզում, անում է: Իսկ ամենից շատ ուզում է թաքցնել: Թաքցնում է` ինչ կտուցն է ընկնում: Կեղև լինի` կեղևը կթաքցնի, երշիկի կլեպ` կլեպը, քարի կտոր` քարի կտորը: Թաքցնում է հետևյալ կերպ: Քայլում ու չորս բոլորն է նայում և հենց որ մեկուսի մի տեղ նկատեց, քիթն անմիջապես խոսում է այնտեղ: Թաքցնում է ու խոտով ծածկում: Շրջվում է. ոչ ոք չտեսա՞վ, և շարունակում է քայլել: Գուցե էլի ինչ-որ թաքցնելու բան գտնի:

Մի անգամ կոճակ էր թաքցրել: Խցկել էր ամենախիտ խոտերի մեջ: Այնտեղ աճում էին երիցուկներ, զանգակներ, տարբեր հասկեր ու ավելներ: Սկսեց կոճակը խոտով ծածկել: Թեքեց հասկը, բայց այն նորից ուղղվեց: Ավելը թեքեց, դա ևս ուղղվեց: Երիցուկը պարկեցրեց, երիցուկը . բարձրացավ: Ջանաց-ջանաց, թաքցրեց-թաքցրեց, բայց կոճակը բաց մնաց: Ահա, բոլորի աչքի առաջ է: Առաջին իսկ կաչաղակը կգողանա:

Կարլուխան կորցրեց գլուխը: Զարմանքից նույնիսկ կռկռաց: Վերցրեց կոճակն ու գնաց ուրիշ տեղ թաքցնելու:

Մտցրեց խոտերի մեջ, թեքեց մի հասկ, բայց այն ուղղվեց: Զանգակն իջեցրեց, բայց դա էլ բարձրացավ:

Իսկ մոտակա թփուտներում արդեն աղմկում են կաչաղակները, ինչպես լուցկու հատիկները` տուփի մեջ: Ուր որ է՝ կտեսնեն կոճակը: Կարլուխան արագ մտցրեց այն աղյսի տակ: Վազեց տաշեղ բերեց, անցքը փակեց: Մամուռ պոկոտեց, լցրեց բոլոր ճեղքերը: Կողքից քար հանեց: Եվ ապահովության համար ինքն էլ նստեց աղյուսի վրա:

Իսկ անպատկառ կաչաղակները միևնույն է, կչկչում են: Հավանաբար ինչ-որ բան են մտմտում:

Կարլուխան բարկանում է: Երիցուկ քաղեց, թաթով սեղմեց, կտուցով թերթիկներն է փետրում` այս ու այն կողմ թռցնելով: Կողքից ինձ թվում է, թե նա երիցուկով գուշակություն է անում. կգողանան-չեն գողանա, կգողանան-չեն գողանա:

Այնուամենայնիվ կաչաղակները գողացան Կարլուխայի կոճակը:

2. Թվարկիր դեպքերի հաջորդականությունը:

Օրինակ` Կարլուխան ապրում էր բակում:

Նա սիրում էր ամեն ինչ թաքցնել:

Ապրում է բակում:

Այստեղ ինչ նա  ուզում, անում է:

Թաքցնում է` ինչ կտուցն է ընկնում:

3. Բնութագրիր Կարլուխային:                                                                                                                
Հնարամիտ, որովհետև նա գտնում էր որտեղ թաքցնել ողացված իրը։
գող,որովհետև նա առանց հարցնելու վերցնում էր իրը թաքցնում։
վախեցող-քանի որ նա տեսնում էր ինչ որ մեկին և վախենում էր։

4.Գրի՛ր տրված բառերի հականիշները:

Ծանոթ-անծանոթ

հայտն-անհայտ

համեղ-անհամ

երջանիկ-դժբբախտ

լավատես-վատատես

ծեր-ջահել

տխուր-ուրախ

5.Գրի՛ր տրված բառերի հոմանիշները՝ ծեր-ահել, ճամփորդել-ճանապարհորդել, պատրաստել-շինել, կրկին-նորից:

6. Կազմիր բառեր հետևյալ արմատներով՝

ուղի-մայրուղի, երկաթուղի, ծառուղի
ուղիղ-ուղղանկյուն, ողղագիծ, ուղղություն

ՈՒ ձայնավորի հնչյունափոխությունը

1.Համեմատիր դեմ դիմաց գրված բառերը և ցույց տուր, թե հնչյունական ինչ փոփոխություններ են տեղի ունեցել.

մուր-մրոտ — ու դարձել է ը

մեղու-մեղվաբույծ — ու — ն սղվել է

նուռ-նռնենի — ու դարձել է ը

առու-առվակ — ու- ն սղվել է

աղմուկ-աղմկել —  ու դարձել է ը

սուր-սրամարտ- ու դարձել է ը

ծուխ-ծխախոտ —  ու դարձել է ը

ածուխ-ածխահանք — ու — ն սղվել է

մասուր-մասրենի — ու — ն սղվել է

բլուր-բլրակ — ու — ն սղվել է

թթու-թթվաշ — ու — ն դարձել է վ

ապուշ-ապշել — ու — ն սղվել է

2. Տրված բառերից յուրաքանչյուրով 2-ական բառ կազմիր այնպես, որ տեղի ունենա հնչյունի փոփոխություն՝

լուռ — Լռություն, լռել

սուտ — ստել, ստախոս

ջուր — ջրել, ջրավազան

հուր — հրեղեն, հրաչյա

մութ — մթություն, մթնշաղ

ձուկ-ձկնեղեն, ձկնորս

տուն — տնակ, տնօրեն

սուրբ, սրբություն, սրբեր

3. Հետևյալ բառակապակցությունների դիմաց համապատասխան բառեր գրիր: Օրինակ՝ հրդեհ հանգցնող-հրշեջ

լուր բերող — լրաբեր

սուտ խոսող — ստախոս

ձուկ որսացող — ձկնորս

տունը պահող — տնպահ

ծուխը տնից հեռացնող — ծխահան

ջուր կրող — ջրկիր

հաճախ լուռ մնացող — լռակյաց

թթի ծառ — թթենի

լեզվի մասնագետ — լեզվաբան

ձվի ձև ունեցող — ձվաձև

4. Վերականգնիր հետևյալ բառերի առաջին բաղադրիչի անհնչյունափոխ ձևը: Օրինակ՝ ծաղկաբույլ-ծաղիկ:

մտամոլոր — միտք

վիրաբույժ — վերք

զինագործ — զինվոր

ըմպանակ — ումպ

գրադարակ — գիրք

երկնասույզ — երկիր

լծկան — լուծ

սրընթաց — սուր

կիսալուսին — կես

մրրկահույզ — մրրիկ

բուսաբան — բույս

5. Շարքերից ընտրիր իմաստով մոտ բառերը՝

ա) ջրել, մթնել, գլխավորել, ամրանալ, խորհրդածել, ապշել

բ) զարմանալ, մտորել, խավարել, պնդանալ, ոռոգել, առաջնորդել

6. Որոշիր, թե ինչ հնչյունափոխության է ենթարկվել ու ձայնավորը հետևյալ բառերում, գրիր տրված օրինակի պես՝
Օրինակ՝ ցրտահար-ցուրտ (ու-ը)

գլխային — գլուխ, ու — ը

գարնանային — գարուն, ու — ն սղվել է

լեզվակ — լեզու — ու — ն սղվել է

ձվակեր — ձու, ու — վ

գնդաձև — գունդ, ու — ը

շնչավոր — շունչ, ու — ը

նռնենի — նուռ, ու — ը

խորհրդավոր — խորհուրդ, ու — ը

շրթնային — շուրթ,  ու — ը

բրդատու — բուրդ

նրբագեղմ — նուրբ, ու — ը

ամրացնել — ամուր, ու — ն սղվել է

թթվել — թթու, ու — վ

առվահան — առու, ու — վ

կատվախաղ — կատու, ու — վ

լծկան — լուծ, ու — ը

ձկներ — ձուկ , ու —  ն սղվել է

7. Հետևյալ բառերից փակագծերում տրված բառերի և մասնիկների օգնությամբ կազմիր նոր բառեր՝ ենթարկելով անհրաժեշտ հնչյունափոխության:

կուրծք(վանդակ) — կրծքավանդակ

ջուր(աման) — ջրաման

շուրջ(գիծ) — շրջագիծ

միս(գործ) — մսագործ

ուրու(ական) — ուրվական

տունկ(արան) — տնկարան

մածուն(աման) — մածնաման

չու(ցուցակ) — չվացուցակ

սնունդ(մթերք) — սննդամթերք

ի ձայնավորի հնչյունափոխությունը

1.Համեմատիր դեմ դիմաց գրված բառերը և ցույց տուր, թե հնչյունական ինչ փոփոխություններ են տեղի ունեցել.

Սարգիս-Սարգսյան — ի-ն սղվել է

միրգ-մրգատու-ի-ն դարձել է ը

ջիղ-ջղայինի-ի-ն դարձել է ը

կաղին-կաղնի -ի-ն սղվել է

որդի-որդյակ- ի-ն սղվել է

կռիվ-կռվել- ի-ն սղվել է

խիղճ-խղճալ- ի-ն սղվել է

կծիկ-կծկել-ի-ն սղվել է

նամակ

Համացանցից գտիր և ծանոթացիր նշանավոր մարդկանց նամակներին: Քեզ դուր եկած մտքերը դուրս գրիր:

Չապլինի նամակն իր դստերը` Ջերալդինային

Դստրիկս…

Հիմա գիշեր է: Ծննդյան գիշեր: Քնած են և եղբայրդ ու քույրդ: Նույնիսկ մայրդն արդեն քնել է: Ես քիչ մնաց արթնացնեի այդ նիրհող թռչնակներին` մինչև կհասնեի իմ այս աղոտ լուսավորված սենյակը:

Ինչքան հեռու եմ քեզանից, բայց թող կուրանան աչքերս, թե քո պատկերը , թեկուզ մի ակնթարթ, հեռանում է աչքիս առաջից: Նա այնտեղ է` իմ սեղանին, այստեղ` սրտիս մեջ: Այդտեղ` հեքիաթային Փարզում, դու պարում ես փառահեղ թատրոնի բեմահարթակի վրա, Ելիսեյան դաշտերում: Ես դա լավ գիտեմ, և ինձ թվում է, գիշերվա այս լռության մեջ լսում եմ քո քայլերը, տեսնում եմ քո աչքերը, որ փայլում են ինչպես աստղերը ձմեռային գիշերում: Ես լսել եմ, որ դու այդ տոնական ու շողշողուն ներկայացման մեջ կատարում ես դերը պարսկական գեղեցկուհու, որը գերված է թաթարական խանից:Գեղեցկուհի եղի’ր և պարի’ր, աստղ եղի’ր և փայլի’ր, բայց եթե հանդիսատեսի ցնծությունն ու շնորհակալության խոսքերն արբեցնեն քեզ, եթե գլուխդ պտույտ գա քեզ ընծայված ծաղիկների բույրից, ապա քաշվի’ր մի անկյուն և կարդա իմ նամակը, ունկնդիր եղի’ր հորդ ձայնին.

Ես քո հայրն եմ, Ջերալդինա:

Ես`Չարլին, Չարլի Չապլինը:

Գիտե՞ս, թե քանի գիշերներ եմ անցկացրել քո մահճակալի մոտ, երբ դու փոքր էիր. քեզ հեքիաթներ էի պատմում և՛ քնած գեղեցկուհու, և՛ մշտարթուն վիշապի մասին… Իսկ երբ քունը իջնում էր իմ ծերացող աչքերին, ես ծիծաղում էի նրա վրա ու ասում. << Հեռացի՛ր, իմ քունը իմ աղջկա երազանքներն են>>:   Ես տեսնում էի քո այդ երազանքները, Ջերալդինա, տեսնում էի քո ապագան, քո այսօրը. Ես տեսնում էի բեմահարթակի վրա խաղացող մի աղջկա, երկնքում ճախրող մի փերու:

Ես կարդացի Չարլի Չապլինի նամակը իր դստերը: Ես այս նամակից սովորեցի, որ պետք է քո հարազատի նկատմամբ լինես քատ բարեսիրտ, բարեհամբյայուր, և սիրալիր:

 

Պարույր Սևակի նամակը Սուլամիթային…

… Իմ վերջին սեր: Երբեք մի մոռացիր, որ ես քեզ հետ եմ, ես քոնն եմ: Ես սիրում եմ քեզ Մեծ սիրով: Եթե դու Այն ես, ում անվանում եմ Ինքը, ապա իմ սիրո համար ոչինչ չի նշանակում, թե դու ում կսիրես (չակերտների մեջ կամ առանց դրանց), ում հետ և ինչպես կամուսնանաս, քանի երեխա կունենաս և այլն: Միայն թե մնա այն, ում ես սիրեցի և սիրում եմ ու երբեք մի մոռացիր, որ ես քոնն եմ, որ ես քեզ հետ եմ լինելու, թեկուզ հեռվից, թեկուզ անջատված:

Դու գիտես, որ մեզ վիճակված չէ ապրել միասին: Ես գիտեմ, որ կլինեմ քեզ հետ. ահա այս դիլեման է հենց մեր ճակատագիրը: Ընդունիր նրան` այդ ճակատագրին ու ապրիր այդպես` դժվարին, բայց լուսավոր, սարսափելի, բայց հարուստ, խեղճ, բայց նախանձելի կյանքով:

Ես նույնիսկ չեմ արցնում.
– Դու համաձա՞յն ես:
Ես միայն ասում եմ Նրան (Աստծուն).
– Բարեգութ եղիր, թող ամեն բան այնպես, ինչպես կա, երևի մենք նրա հետ ավելիի համար ուժ չգտնենք:

 

Կան նաև նամակ-բանաստեղծություններ: Կարդա և մտածիր:

Ալիսիա Կիրակոսյան
Նամակ առ Հայաստան